پیام خراسان - بجنورد- قاسم مهرنیا، پیرغلام بجنوردی به سبب اینکه فرزند پسر در خانواده آنان زنده نمی ماند، مادرش او را نذر حضرت ابوالفضل(ع) کرد و هرساله در ماه محرم لباس سفیدی برتن و تا15سالگی سقایی می کرد.

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: حاج قاسم مهرنیا در 15 آذر ماه سال 1324 در شهر بجنورد کوچه خاور متولد شد. وی پس از گذشت 15 سال از عمرش به سبب اینکه صدای خوبی داشت جذب مداحی شد و از آن زمان تاکنون این راه را ادامه داد و همچنین از دوران نوجوانی به خاطر قریحه شعری که داشته سرودن شعر را آغاز و امروز دو دیوان از وی به چاپ رسیده است.
قاسم مهرنیا تاکنون برگزیده پیرغلامان استان و تقدیر شده کشوری در تهران، قم، کرمان، لرستان و زاهدان شده است، از این رو با فرار رسیدن ماه محرم گفتگویی با این پیشکسوت شعر آئینی و مداح اهل بیت(ع) داشته ایم.

هیئت شاهزاده علی اصغر بجنورد که متولی آن هستید، چطور ساخته شد؟
دوران جوانی که در مراسم عزاداری امام حسین(ع) نوحه خوانی می کردم؛ فردی به بنده پیشنهاد داد اگر مسئولیت هیئتی را قبول می کنی، منزل خود را در محل خیابان معصوم زاده وقف امام حسین(ع) کند؛ پس از وقف آن منزل تا چند سالی که واقف زنده بود، خود هیئت را اداره می کرد اما پس از فوت آن مرحوم مسئولیت هیئت به بنده سپرده شد و در نهایت پس از گذشت چند سال به خاطر قدیمی بودن ساختمان، تخریب کردیم و حسینیه ای جدید به نام هیئت «شاهزاده علی اصغر» معروف به دیوانگان حسینی ساخته شد که 30 سال می گذرد.
هیات های عزاداری امروز چه تفاوتی با گذشته دارد؟
شیوه نوحه خوانی امروز با گذشته کاملا تغییر کرده به طوری که هیئت ها به دو گروه تقسیم می شدند، گروهی زنجیر زن و گروهی سینه زن بودند و مداح در جایی که ضرورت داشت از چهارپایه ای بالا می رفت و پاره دم می داد یعنی زنجیر زن ها و سینه زن ها نوبتی جواب می دادند به این شکل که گروه زنجیر زن که این پاره دم را تمام می کرد گروه دیگر جواب می داد تا به یک تکیه یا مسجد می رسیدند و سپس نوحه خوان شروع به نوحه خوانی می کرد، همچنین در گذشته مداحان نوحه را سنگین می خواندند و مردم با شنیدن اشعار سوزناک سینه ها را سنگین می زنند.
اما امروز در تمامی هیئت های دسته روی، نوحه خوان با بلندگو می خواند و اگر دو یا سه هیئت به یکدیگر برسند سینه زن کلام مداح را متوجه نمی شود و بعضا صداهای بلند، بلندگوها سبب رنجش مردم می شود و متاسفانه اشعاری سبک خوانده می شود که در شأن اباعبدالله حسین(ع) نیست.
مداحان در گذشته چگونه انتخاب می شدند؟
در گذشته مانند امروز کلاس خاصی برای آموزش و جذب مداح وجود نداشت، بلکه هر کسی از صدای خوشی برخوردار بود، اجازه خواندن داشت. برای مداح شدن ابتدا اشعار کوتاهی را به مداح جوان می دادند تا در حسینه بخواند و چنانچه صدای این فرد خوب بود، کم کم ابیات بیشتری می خواند و پس از اینکه کاملا مسلط می شد، می توانست مجلس را اداره کند به او اجازه مداحی می دادند.
همچنین تعزیه خوان ها از بین بهترین آوازه خوان ها انتخاب می شدند که در موسیقی مقامی تبحر داشتند.
لباس هایی که در عزاداری های قدیم بر تن می کردند، چطور بود؟
در گذشته لباس سیاهی که برای عزاداری می پوشیدند تا قوزک پا بود و شال سیاهی نیز از رو می بستند، این پیراهن ها به مرور زمان کوتاه شده است .
همچنین بزرگان در صف های اول می نشستند و سادات نیز با شال سبزی که می بستند مشخص می شدند و مردم به احترام سادات، آن ها را به صف اول هدایت می کردند.
افرادی هم که نذر حضرت ابوالفضل(ع) بودند لباس سفیدی می پوشیدند و سقای مراسم بودند و با جامی در دست و مشکی بر دوش به مردم آب می دادند. اگر ایام محرم با فصل تابستان همراه می شد سقا از کوزه ای که در یخچال های طبیعی قدیمی گذاشته می شد و یک کاسه که دور برش آیاتی از قرآن و اسامی ائمه نوشته شده بود استفاده می کرد.
سبک های نوحه خوانی با گذشته چه تفاوتی دارد؟
در گذشته مداحان اهل مطالعه بودند و با خواندن مقتل و کتاب های معتبر اقدام به مداحی می کردند اما مداحان امروزی به سمت آهنگین شدن می روند همچنین در زمان قدیم لوازم صوتی وجود نداشت، مداح خود با صدایی بلند اما سوزناک و دلنشین می خواند.
از چه کتاب هایی برای مداحی استفاده می کردید؟
از کتاب های متعددی همچون اشعار و نوحه های مرحوم حاج غلامرضا آذر که در پنج جلد کتاب منتشر شده که وزن سنگینی داشت و همچنین نوحه های سراج کربلایی مداح ذاکر نابینایی بود که در کربلا سکونت داشت نیز استفاده می کردیم؛ برای استفاده از اشعار سراج، افرادی که به کربلا می رفتند نوحه هایی از وی می آوردند و به دیگر مداح ها می دادند.
همچنین مرحوم عسکری، مرحوم حاج بابا تارا از دیگر شاعرانی بودند که از مداحی های آنان استفاده می کردم.
اشعارتان در چه زمینه ای است؟
بیشتر اشعار بنده غزلیات عرفانی و آئینی است که تاکنون موفق به چاپ دو دیوان شده ام.
تاکنون از خود چه به یادگار گذاشته اید؟
علاوه بر دو دیوان، در کتاب سخنوران نامی معاصر که در قم به چاپ رسیده، مولف چندین صفحه از کتاب را به شرح زندگی بنده اختصاص داده است.
همچنین تاکنون 50 مقاله در مورد مشاهیر بجنورد، آئین، آداب، سنن و فرهنگ بجنورد نوشته ام و در سه فیلم داستانی با موضوع محرم اجرای نقش داشته ام.
نوحه خوانی را از چه افرادی آموخته اید؟
نوحه خوانی را از اساتیدی همچون مرحوم حاج کربلایی محمد دهگاهی از نوحه خوان های فارسی و ترکی بودند، مرحوم طراقی، مرحوم خیاط پور، مرحوم موسوی و مرحوم زابلی آموخته ام.
در گذشته و حال با چه بزرگانی در عرصه شعر و مداحی ارتباط دارید؟
بنده بیشتر با شعرای آئینی همچون مرحوم ذبیح الله صاحب کار، زنده یاد خراسانی و قهرمانی مراوده و ارتباط داشته ام و در حال حاضر با محمد جواد غفورزاده شفق از شعرای برجسته آئینی کشور ارتباط دارم.
دوستان روحانی بنده که پای منبر می رفتم، مرحوم کافی و آیت الله راوی بودند که از سخنان آنان استفاده می کردم.
با کدام مراجع دیدار داشتید؟
قبل از انقلاب در ایام فاطمیه به قم سفر کردم و با آیت الله مرعشی، آیت الله گلپایگانی و آیت الله وحیدی تبریزی دیدار داشته ام که در حضور آیت الله وحیدی تبریزی نوحی ای به زبان ترکی خواندم که ایشان پسندیدند و هدیه ای اهدا کردند و همچنین با هیئت فاطمیه بجنورد سه ماه پس از انقلاب با امام خمینی(ره) دیدار داشته ام، همچنین از طرف کانون مداحان کشور با مقام معظم رهبری دیدار داشته ایم.
سبک کدام مداحی ها را بیشتر می پسندید؟
شعر های حماسی را دوست دارم، به ویژه اشعار مرحوم سراج به علت اینکه عاشق امام رضا(ع) بود و در پایان برخی از شعرهایش آرزو می کرد شرایطی فراهم شود تا برای زیارت امام رضا(ع) به مشهد آید اما هیچ گاه به آرزوی خود نرسید.
شعر خوب چه تاثیری بر مداحی دلنشین می گذارد؟
شیوه شعر گفتن نسبت به گذشته ها کاملا تغییر کرده و هنوز هم آیده ال نیست. در زمان قدیم برای اشک ریختن مردم هر نوع شعری را می سرودند که دور از شان خانواده اهل بیت(ع) بود.
واژه هایی که در شعرها برای حضرت زینب(س) همچون زینب مضطرم و امام حسین(ع) همچون حسین به نیزه بی کسی تکیه داد، کاملا مخالف ام چرا که دور از شان این بزرگواران است.
بانویی که نصف روز شهادت 72 تن را دیده و کاروان داغ دیده ای را 40 منزل هدایت می کند، سزاوار چنین واژه هایی نیست بلکه ایشان یک قهرمان و ناجی بوده است.
همچنین به امام سجاد(ع) لقب زین العابیدن بیمار را می دهند بدون اینکه فلسفه بیماری ایشان را بدانند. متاسفانه برخی افراد تب امام سجاد را به این لقب ناپسند تشبیه کرده اند در حالی که ایشان در مقابل دشمنان اسلام استقامت و آنان را رسوا کرد.
در مورد شور خوانی در گذشته و امروز بگویید؟
از گذشته های دور تا به امروز هر استان و شهرستانی برای مراسم عزاداری در ماه محرم آیین های خاصی دارند که فرهنگ قلمداد می شود، به طوری که در دیگر نقاط مورد استقبال مردم قرار نمی گیرد. خراسان شمالی نیز در گذشته همچون دیگر مناطق آیین های خاصی همچون آیین زنجیر دیوانه را داشته که است و هیئت شاهزاده علی اصغر برگرفته از این آیین است که متاسفانه در چند سال اخیر از بین رفته است.
در حال حاضر جوانان به سبب شور و هیجان هایی که دارند به شیوه های مختلف سینه می زنند که با گذشته کاملا تغییر کرده است. برخی مداحان امروزی به مفهوم کلامی که بیان می کنند توجهی ندارند و در واقع سنگین خوانی که مورد تاکید پیشکسوتان بوده، کمرنگ شده است.
مداحان جوان باید توجه داشته باشند که ترویج راه و منش امام حسین(ع) در قالب نوحه بیان شود. مداحان بزرگ ایران در گذشته با سختی بسیار پرچم عزادارای اباعبدالحسین را نگه داشتند، بنابراین مداحان جوان در شرایطی که کشور دارد باید هدف امام را برای عزاداران بیان کنند.
چرا امروز آیین های عزاداری در خراسان شمالی به فراموشی سپرده شده است؟
در دورانی که بنده نوجوان بودم آیین های بسیاری همچون سنگ زنی، گل زنی، نخل برگردان و شام غریبان را داشتیم اما به علت اینکه در دوران رژیم گذشته اجازه عزاداری را نمی دادند، کم کم به فراموشی سپرده شد وشبیه خوان و تعزیه خوان و افرادی که آیین ها را اجرا می کردند دیگر در قید حیاط نیستند.
در حال حاضر تنها مراسم نخل گردان در یکی از شهرستان ها، شام غریبان و تعزیه خوانی توسط یکی دو نفر در حال اجرا است. در گذشته از هفت هیئتی که در شهر وجود داشت، سه تا هیئت برای سینه زنی به سمت امام زاده سید عباس (ع) دسته روی می کردند و تعزیه خوان ها نیز با آن ها حرکت می کردند و عده ای سوار بر اسب بودند و دیگر تعزیه خوان ها روی تخت های روان که مثلا بارگاه یزید و بارگاه عمر سعد بود حرکت می کردند. حجله گاه حضرت قاسم(ع) و گهواره حضرت علی اصغر(ع) هم به حرکت در می آمد یک عده لباس اشقیا به رنگ قرمز می پوشید یک سری لباس سبز می پوشیدند که اولیا بودند .
واژه هایی که در شعرها برای حضرت زینب(س) همچون زینب مضطرم و امام حسین(ع) همچون حسین به نیزه بی کسی تکیه داد، کاملا مخالف ام چرا که دور از شان این بزرگواران است افرادی که مقتل خوان حر بودند لباس زرد می پوشید و کسانی که مقتل حبیب ابن مظاهر می خواندند لباس سفید می پوشید. به این افراد اولیا خوان می گفتند و در صف های مرتب با طمانینه می رفتند، اما اشقیا خوان ها به تاخت حرکت می کردند .
در گذشته چادرنشین های اطراف بجنورد شتر ها را می آوردند و بچه های کوچک را سوار می کردند و شمر نیز اطراف شترها می رفت و گاهی با شلاق بچه ها را می زد. یکی از کاروان سالارها که شترهایش را برای مراسم آورده بود، می گفت بخاطر نذری که دارم می آیم، یک سال نیامدیم و سال خوبی برای من و چادر دارهایم نبود این مراسم ها در زمان شاه قدغن شد .
این کاروان به معصوم زاده که می رسید پس از سینه زنی، شبیه خوانی شروع می شد حدود سه ساعت تعزیه خوانی بود که از شهادت حضرت حر شروع می شد تا به شهادت امام حسین (ع) می رسید و خیلی خلاصه بود .
پس از پایان مراسم عزاداری زمانی که هیئت ها برمی گشتند، دست یا قبه ای بر علم ها یا پرچم ها واژگون، آویزان می کردند که این صحنه حالت، حزنی به انسان می داد .
برای کدام یک از روضه هایی که خوانده اید، بیشتر سوخته اید؟
هیچ گاه برای تمامی اشعاری که گفته ام و روضه هایی که خوانده ام به خاری خانواده اهل بیت(ع) تن نداده ام؛ همیشه از مردم خواسته ام اگر اشکی برای امام حسین (ع) می ریزند، اشک شوق باشد چرا که امام در روز عاشورا پیروز میدان بود.
اشکی که برای امام حسین جاری می شود، اشک شوق باشد نه اشک ذلت چرا که امام پیروز میدان بود باوجود اینکه امام حسین، فرزندان و یارانش در روز عاشورا به شهادت رسیدند و یزد خود را پیروز میدان می دانست اما واقعیت این است که اگر یزید پیروز بود امروز نامش همراه با لعن و نفرین بیان و قبرش محل ریختن زباله نمی شد.
بنابراین باید اشکی که برای امام حسین جاری می شود، اشک شوق باشد نه اشک ذلت چرا که امام پیروز میدان بود.
همچنین مردم آگاه باشند که امام حسین(ع) مشقت های زیاد را تحمل کردند تا امات و نبوت تا قیامت باقی بماند و مردم در آزایدی زندگی کنند.
چه آرزویی در زندگی دارید؟
بزرگترین آرزویم این است که خدا بر من منت گذاشته و خادم امام حسین(ع) شده ام، امروز نیز آرزویم این است که تا واپسین لحظات زندگیم نام امام حسین(ع) از زبانم نیفتد.
خاطره از مداحی را تعریف کنید؟
30 سال پیش در مراسم عزاداری چهلم امام حسین در صحن حرم امام رضا(ع) در حال نوحه خوانی بودم، خانمی فرزند بیمارش را به من داد و گفت شما به عنوان مداح پیش امام آبرو داری برای فرزندم دعا کنید. بنده این کودک را رو به ضرح امام رضا(ع) گرفتم و به آقا گفت، این مادر فرزندش را به احترام تو به من داده، بخاطر جدت رسول الله منو شرمنده این مادر نکن، بعد از دعا دیدم مردم مرا با دست بالا گرفته اند و حالم دگرگون شد، از سرنوشت بچه خبری ندارم فقط احتمال دادم آن مادر به حاجتش رسیده باشد.
از شهدای کربلا کدامیک را بیشتر دوست دارید؟
ابوالفضل العباس به دلیل باب الحوائج بودنش بیشتر دوست دارم؛ این بزرگوار به سبب اینکه نتوانست قولی که به بچه ها برای آوردن آب داده بود عمل کند؛ به بابا الحوائج معروف است.
تخلصتان چیست؟
خادم بجنوردی.
برای مداحان و بانیان هیأت چه نصیحتی دارید؟
تنها صحبتی که با بانیان هیئت ها دارم این است که امانت دار باشند و امانتی که از گذشتگان به دست آنان سپرده شده به خوبی نگهدارند و به آیندگان بسپارند و هرساله برای ترویج راه و هدف امام حسین، آیین عزاداری تلاش داشته باشند.
تاکید دارم بانیان هیئت ها صدای بلندگو ها را به اندازه ای بگذارند که بیرون شنیده نشود تا سبب ناراحتی مردم نشود و حسینیه را گسترش دهند، در گذشته هفت حسینه داشتیم اما الان بیش از 250 دسته داریم.
همچنین مداحان در نوحه خوانی از سلحشوری و بزرگ منشی خانواده اهل بیت بخوانند، امروز شعرهای آیینی فراوان است و از نوحه هایی که دور از شان این خاندان است دوری کنند.
سخن آخر؟
از رسانه ها می خواهم آیین ها و اقداماتی که توسط هیئت های مذهبی انجام می شود را انعکاس بدهند تا خراسان شمالی نیز همچون دیگر استان ها دیده شوند؛ طی چند سال اخیر نزدیک به 100 هیئت برای مراسم چهلم امام حسین (ع) عازم مشهد می شوند به طوری که از بین هر سه پرچم، دو مورد مربوط به خراسان شمالی است.
همچنین از مردم و مداحان می خواهم تنها به آیین سینه زنی، زنجیر زنی و پذیرایی از عزاداران اکتفا نکنند بلکه زندگی و راه امام را سرمشق زندگی کنند چرا که راه امام توام با آزادی بود و تا به امروز رد پای امام در تمام انقلاب ها دیده می شود.