بزرگنمايي:

پیام خراسان - مشهد- نیشابور شهر تاریخی کهن در دل سرزمین پهناور و تاریخی خراسان همچون نگینی یگانه مملو از جاذبه های فراوان تاریخی، فرهنگی، ادبی و هنری و دارنده دیدنی های بکر و طبیعی فراوان است.
به گواهی متون کهن، شهر نیشابور در هزاره سوم پیش از میلاد به لحاظ فرهنگی، هنری و تجاری از جایگاه ویژه و منحصربه فردی برخوردار بوده است.
این شهر در قرون چهارم و پنجم هجری قمری زادگاه چهار فرقه عرفانی ملامتیه، کرامیه، بکتاشیه و جوریه و مرکز تصوف وعرفان جهان اسلام در قرن چهارم بوده است.
همچنین ظهور چهار هزار و 300 شخصیت برجسته علمی و فرهنگی تا ربع اول قرن ششم در این شهر و پرورش مشاهیری همچون عطار، حکیم عمر خیام و فضل بن شاذان شاهدی بر سابقه درخشان تمدن و فرهنگ غنی نیشابور در گذشته است.
* بقایای شهر کهن نیشابور
در جنوب شهر فعلی ناحیه ای به وسعت 3500 هکتار قرار دارد که به استناد متون و شواهد، زیستگاهی از صدر اسلام تا اوایل دوره ایلخانی بوده است.
قسمت اعظم نیشابور کهن امروزه در دل خاک نهفته است و آثار آن محدود به چند تپه اصلی از جمله آلپ ارسلان، تپه مدرسه، آهنگران، سبزپوشان، بازار، طرب آباد، کهن دژ، تپه قنات و شادیاخ شده است.
* قدمگاه
بنای قدمگاه واقع در 24 کیلومتری شرق نیشابور در گذشته منزلگاهی به نام الحمراء پس از نیشابور در شاهراه اعظم راه ابریشم بوده است. اهمیت این بنا به سبب توقف حضرت امام رضا(ع) در زمان هجرت تاریخی ایشان از مدینه به مرو می باشد و به همین سبب تسهیلاتی برای کاروانیان در این ناحیه ایجاد شده است.
نام این بنا برگرفته از قطعه سنگ سیاهی است که مشهور است جای قدوم مبارک حضرت رضا(ع) بر آن نقش بسته است.
احتمالا این بقعه بر روی عمارتی مخروبه در زمان شاه عباس صفوی بازسازی و در زمان شاه سلیمان به سال 1901 هجری قمری تکمیل شده است.
در جوار این بنا چشمه ای منسوب به حضرت رضا(ع) قرار دارد که زائران آب آن را نوشیده و به عنوان تیمم و تبرک با خود می برند.
*محوطه تاریخی شادیاخ
نیشابور در سال 205 هجری مرکز حکومت طاهریان بود و در همان ایام در شادیاخ عمارتی امیرنشین و منازلی برای سپاهیان بنا شد. از آن پس این منطقه دارالحکومه خراسان و محل اقامت امرا و پادشاهان گشت و سرانجام با حمله مغول از میان رفت.
شادیاخ در جنوب شرقی آرامگاه عطار با وسعت بیش از 200 هزار مترمربع واقع شده و از سال 1378 مورد کاوشهای باستان شناسی قرار گرفته است.
این مکان یکی از سایت موزه های باستان شناسی در استان خراسان رضوی است.
*آرامگاه خیام
حکیم ابوالفتح عمربن ابراهیم مشهور به خیام نیشابوری ریاضیدان، منجم، شاعر و اندیشمند والای ایرانی است که در سطح بین المللی از شهرت به سزایی برخوردار است.
وی در سال 439 هجری قمری پس از وفات در گورستان حیره که امروزه در پنج کیلومتری شرق نیشابور واقع شده مدفون شد.
بنای یادبود مزار کنونی این دانشمند بزرگ به سال 1341 هجری شمسی با طرح و نقشه مهندس هوشنگ سیحون ساخته شد.
اثر مزبور با ترکیبی از مصالح آهن، بتون و تزئینات کاشیکاری به شکل لوزیهای به هم پیوسته بر گرفته از اندیشه های ریاضی عمر خیام بنیان شده است.
* امام زاده محمد محروق و امام زاده ابراهیم
در سوی دیگر باغ بنای یادبود مزار حکیم عمر خیام قرار دارد. بنایی مذهبی که با منظره ای زیبا از کاشیکاری معرق جلب نظر می نماید. این مکان مدفن امام زادگان محمدمحروق از نوادگان حضرت امام سجاد(ع) و ابراهیم از اعقاب امام موسی کاظم(ع) است.
این مجموعه دارای یک ایوان، دو بنای مرکزی، مسجد، تالار و شبستان بوده و در دوره صفوی بنیان شده است.
*باغ و عمارت امین الاسلامی
این خانه باغ زیبا در گذشته متعلق به مرحوم 'ابوالحسن امین الاسلامی' بوده و امروزه در خیابان امام خمینی(ره) در مجاورت باغ ملی شهر واقع است.
بنای واقع در میان باغ با زیربنای تقریبی 1300 مترمربع در دو طبقه ساخته شده و فضاهایی نظیر سالن مرکزی، اتاقها، پیشخوان و سرداب دارد.
عمارت امین الاسلامی و باغ پیرامون آن با درختان بلند از جمله چنار، کاج، شمشاد، توت و گردو در زمان پهلوی ساخته شده و الگویی از هنر باغ سازی اصیل ایرانی است.
*دهکده چوبین
دهکده چوبین یا همان دهکده چوبی نام مکانی است که در حدود 15 کیلومتری شهرستان نیشابور و در یکی از روستاهای این شهرستان، به نام روستای محمدآباد آقازاده ساخته شده است. این دهکده چوبی بی نظیر و زیبای ایران توسط مهندس حمید مجتهدی که متولد سال 1319 بوده ساخته شده است و امروزه به عنوان یکی از مکان های دیدنی‌ و تفرجگاه‌های زیبای شهر نیشابور شمرده میشود.
نام "دهکده چوبین" برگرفته از ویژگی منحصربه‌فرد سازه‌های آن می باشد که در ساخت آن بصورت کامل از چوب استفاده شده است و روشی نوین در ساخت بناهای آن بکارگیری شده است که برخاسته از پیشینه تاریخی، فرهنگی و متناسب با امکانات و قابلیت‌های اقلیمی و جغرافیایی منطقه است.
دهکده چوبی از بخش های مختلفی تشکیل شده است که هر کدام از این بخش ها، زیبایی خاص خود را دارایند.دهکده چوبی از بخش هایی همچون مسجد چوبی، موزه و کتابخانه، رستوران، فروشگاه و نانوایی، آلاچیق، سوئیتها و فضای سبز تشکیل شده است.
در دهکده چوبی، اولین مسجد چوبی جهان ساخته شده است که این مسجد زیبا با بنای بالغ بر 200 متر مربع، در برابر زلزله تا 8 ریشتر نیز مقاوم می باشد. سقف این مسجد چوبی به صورت شیروانی است و دارای دو مناره به ارتفاع 13 متر از سطح زمین می باشد که وزن تقریبی هر کدام از مناره ها حدود 4 تن است. شکل ظاهری این مسجد زیبا بصورت کشتی وارونه بر زمین است که زیبایی خاصی به آن بخشیده است.
ساخت مسجد چوبی حدود 2 سال زمان برده است و در ساخت این مسجد زیبا، از حدود 40 تن چوب بهره برده شده است تا این اثر ماندگار و بی نظیر ساخته شود. جالب است این را نیز بدانید که مکانی که در آن مسجد ساخته شده است، دارای موریانه های فراوانی است که برای جلوگیری از خورده شدن چوب ها توسط موریانه ها، راهکارهای خاصی در ساخت آن استفاده شده است که این راهکارها نیز در تمامی ساختمان های ساخته شده در این دهکده، به کار گرفته شده است تا از اثرات مخرب چوب خواران جلوگیری نماید.
*آرامگاه عطار
شیخ فریدالدین عطار، عارف، شاعر و ادیب ایرانی در سال 540 هجری قمری متولد شد و در طول عمرش خدمات علمی و تالیفات ارزشمندی مانند تذکره الاولیاء، منطق الطیر و الهی نامه را از خود به یادگار گذاشت.
وی مقارن با حمله مغولان به خراسان در سال 618 هجری قمری جانش را از دست داد. بنابر شواهد نخستین بنای آرامگاه او توسط یحیی بن صاعد، قاضی القضاه نیشابور در سده هفتم هجری برپا شد.
سپس امیرعلیشیر نوایی وزیر آخرین حکمران تیموری بنای دیگری بر آرامگاه عطار ساخت که اکنون تنها سنگ افراشته سیاه رنگ کتیبه داری از آن باقی مانده است.
سرانجام در سال 1341 هجری شمسی انجمن آثار ملی بنای ویران شده را مرمت و بازپیرایی نمود و با کاشیهای الوان آن را به شکلی زیبا آراست.
مقبره عطار همواره مورد توجه گردشگران و ادب دوستان سراسر دنیا بوده است.
* گنبدهای شه میر
در حدود 10 کیلومتری جنوب نیشابور در کنار جاده این شهر به کاشمر در میان قبرستان قدیمی دو بنای آجری به فاصله کمی از یکدیگر با ساختار و اندازه ای متفاوت قرار دارند که به مهروا، مهرآباد و شادمهر معروفند. ویژگیهای معماری موید انتساب گنبد بزرگ به دوران سلجوقی و گنبد کوچک به عصر ایلخانی است.
احتمالا این دو بنا بر فراز مقابر اشخاصی صاحب نام یا عارفانی مشهور ساخته شده اند که هویت آنها مشخص نیست.
*مسجد جامع نیشابور
مسجد جامع نیشابور را در دوره تیموری و به سال 889 هجری پهلوان علی کرخی بنیان نهاد. این بنا در شهر نیشابور واقع شده است و از انواع مساجد چهار ایوانی به شمار می رود.
مسجدجامع نیشابور با وسعت نزدیک به هفت هزار و 276 متر مربع مشتمل بر ایوانهای ضلع شمالی، جنوبی، رواق و شبستان است. نمای ایوانها و طاق نماهای این مسجد با تزئینات آجری آراسته شده و کهن ترین بنای بر جای مانده در شهر نیشابور است.
* بازار سرپوشیده و تاریخی نیشابور
بازار تاریخی نیشابور از جمله بازارهای سرپوشیده منحصر به فرد در خراسان است که قدمت آن به دوره صفوی می رسد. در داخل این بازار تعدادی سرا، کاروانسرا، تیمچه و حمام وجود دارد.
کاروانسرای مستوفی یکی از تیمچه هایی است که درون این بازار تاریخی وجود دارد که دو دهنه ورودی آن یکی در حاشیه جنوبی خیابان امام خمینی و ورودی دیگر با در بزرگ چوبی به بازار متصل می شود.
حمام مرمر نیز یکی دیگر از جاذبه های این بازار تاریخی است که قدمت بسیار دارد اما امروز خرابه ای بیش نیست.
* معدن فیروزه نیشابور
فیروزه سنگی آبی ‏رنگ و گرانبهاست که از جواهرات معروف جهان شمرده می ‏شود و معدن آن در دنیا در چند کشور بیشتر وجود ندارد.
از آن جمله در ترکمنستان و آسیای صغیر و همچنین در جنوب غربی آمریکا در نیومکزیکو، آریزونا، کلرادو و نوادا. اما از بین تمام معادن فیروزه جهان، فیروزه نیشابور از همه مرغوب تر و گران قیمت تر است.
معادن فیروزه نیشابور در شش دره از کوههای موسوم به بار در 50 کیلومتری شمال غربی نیشابور در بلوک ریوند واقع است و تاکنون برای به دست آوردن فیروزه بیش از 100 غار در این دره‏ها ایجاد شده است. شهرت فیروزه نیشابور از روزگاران قدیم بر سر زبانها بوده است و گویندگان و نویسندگان در وصف آن سخنها گفته‏ اند.
نیشابور علاوه بر مهد علم و فرهنگ دوره هایی از تاریخ تمدن اسلامی و زادگاه گروهی از دانشوران و مردان نامدار تاریخ ایران، از دوره های بسیار کهن نیز به داشتن جواهری گرانبها به نام فیروزه به شهرت جهانی رسیده است.
از تاریخ دقیق کشف فیروزه و نحوه استخراج آن در گذشته های دور و به ویژه تا پیش از زمامداری پادشاهان صفوی اطلاعات جامعی در دست نیست اما احتمال می رود که در اوج شهرت و آبادانی نیشابور ساکنین این منطقه از وجود فیروزه و نحوه استخراج آن آگاهی داشته اند.
*صنایع دستی
مهمترین صنایع دستی رایج در نیشابور قالیبافی و گلیم بافی است. صنعت قالیبافی در 470 روستا و صنعت گلیم بافی در 27 روستای این شهرستان عمدتا به صورت کار اصلی و یا به صورت فعالیت جنبی و مکمل در کنار سایر فعالیتهای اقتصادی رایج انجام می گیرد.
آمادگی و توانمندی قالیبافان نیشابوری به گونه ای است که اقدام به بافتن فرشهایی با متراژ چند هزار متری و در نوع خود بزرگترین در سطح جهان می کنند.
از دیگر صنایع دستی نیشابور می توان به سفالگری، نمدمالی، پارچه بافی، ریسندگی نخ، گیوه بافی و حصیربافی اشاره کرد.
همچنین از دیگر هنرهای دستی نیشابور ساخت برخی ابزار موسیقی است که عبارتند از قوشمه ( دوعدد فلوت به هم چسبیده)، سرنا، دهل، دوتار، سه تار، تار و دایره زنگی که توسط خراطها ساخته می شوند.
نمایش شبیه خوانی از دیگر هنرهایی است که گروهی از شمایل گردانها و بازیگران این نمایش در ماههای محرم و صفر نقشهایی را از قهرمانان اصلی قیام عاشورا ایفا می نمایند تا حوادث و وقایع شهادت امام حسین(ع) را احیا و در خاطره مردم زنده نگهدارند.
*ریواس
ریواس نیشابور بسیار معروف و از سوغات مهم این شهر تاریخی است؛ ریواس نوعی گیاه کوهستانی است که در اصل بوته ای مرتعی و خودرو بوده و در فصل بهار بر دامنه های ارتفاعات شمالی و شرقی یعنی کوههای بینالود می روید و از بهترین و مرغوبترین نوع آن در ایران محسوب می شود.
این گیاه از زمانهای بسیار دور در نیشابور به عمل می آمده به طوری که در ˈبندهشˈ یکی از متون کهن ایرانی به این گیاه با دید اساطیری اشاراتی شده و در کتب برخی مورخین و سیاحان ایرانی و خارجی نیز از طعم و طراوت ریواس نیشابور توصیفها شده است.
ریواس دارای ساقه هایی سفید تا ارتفاع 80 سانتیمتر بوده و در سر ساقه های آن برگ بزرگ و پهنی شبیه پنجه مرغابی وجود دارد و تنها قسمت ساقه های آن خوردنی است.
ساقه های این گیاه لطیف و آبدار و طعم آن ترش و مطبوع است و علاوه بر وجود مقدار زیادی املاح معدنی و انواع ویتامینها خاصیت دارویی نیز دارد.
از ریواس در انواع خوراکی، مربا، شربت و خورش استفاده می کنند و شربت ریواس مهمترین محصول فرآوری شده آن به عنوان سوغات نیشابور به سایر نقاط ایران و خارج از کشور به ویژه به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر می شود.
از دیگر جاذبه های تاریخی شهر نیشابور می توان به برج آسیاب ، سردابه ی ماروسک ، آب انبار ،موزه خیام، روستای خرو علیا، روستای ییلاقی دیزباد و روستای بوژان اشاره کرد.
1922/7496