بزرگنمايي:

پیام خراسان - مشهد- شهرستان مرزی خواف در شرق خراسان رضوی خطه ای مملو از آثار و جاذبه های تاریخی است که گردشگران می توانند در بازدید از آنها با قدمت چند صد ساله و گاه چند هزار ساله تمدن و فرهنگ ساکنان این سرزمین آشنا شوند.
تجربه سفری پربار به میانه تاریخ با سفر به شهر خواف در فاصله 250 کیلومتری جنوب غربی مشهد ممکن می شود، شهری که آثاری چون آسبادهای نشتیفان، مسجد ملک زوزن، مدرسه غیاثیه خرگرد و مسجد جامع سنگان آن در جهان شناخته شده هستند.
* کوشک سلامه
تا پیش از سال 1326 شمسی این بنا در زیر تلی از خاک پنهان بود تا این که خاکبرداری و تجدید بنای آن آغاز شد. کوشک به معنای بنای رفیع و بلند، قصر، بارگاه و سرای عالی استاما این بنا مشتمل بر سه طبقه بوده که فوقانی ترین طبقه آن بازسازی گردیده است و پس از آن محوطه سازی کوشک هم به انجام رسیده است.
بنا بر شواهد طبقه دوم عمارت با وجود اتاقها و فضاهای متعدد مکانی برای زندگی ساکنان بوده و طرحی چلیپایی دارد.
باز پیرایی بنای مزبور با نمای آجری سبب شده است این بنا ظاهری شبیه بناهای دوره صفویه پیدا کند اما به استناد متون دوران اسلامی این بنا از سده ششم در این مکان وجود داشته است.
* مدرسه غیاثیه خرگرد
مدرسه غیاثیه خرگرد در مجاورت روستای خرگرد و به فاصله پنج کیلومتری خواف بر سر راه تایباد واقع است. این مدرسه تاریخی از جمله بناهای چهار ایوانی و آجری است که در زمان شاهرخ تیموری به سعی پیر احمد خوافی و توسط دو برادر معمار به نامهای قوام الدین و غیاث الدین شیرازی به سال 848 هجری قمری ساخته شده است.
بنا در دو طبقه و با 32 غرفه و حجره، هشت تالار مربع در گوشه ها و دو تالار بزرگ در طرفین هشتی ورودی به عنوان مسجد و مدرسه ساخته شده است.
نمای درونی و نمای بیرونی جلوی بنا به کاشیکاری رنگارنگ معرق بسیار زیبا و کتیبه آراسته شده است و داخل ایوانها و رویه تمامی دیوارها در بیرون با تلفیق کاشی و آجر زینت یافته است.
* مسجد ملک زوزن
مسجد ملک زوزن تنها بنای آجری به جای مانده از بقایای شهر تاریخی زوزن و یادمانی ارزشمند از شکوه و عظمت این منطقه است.
نام بنا برگرفته از ملک معظم ابوبکر بن علی زوزنی بزرگترین حکمران این خطه و دومین مسجد دارای تاریخ ساخت دوره خوارزمشاهیان است که به استناد کتیبه موجود در سال 615 هجری قمری ساخت آن آغاز شده و یک سال پس از آن تاریخ در حال ساخت بوده است.
آنچه از معماری این بنا باقی مانده، دو ایوان کوچک و بزرگ مقابل هم در اضلاع شرقی و غربی است که هسته بنای عظیمی بوده که به عنوان مسجد - مدرسه بنیان گردیده و به علت حملات سپاهیان مغول در 617 هجری قمری کار بنای آن نیمه تمام رها شده است.
نمای ایوان شرقی دارای کتیبه خط کوفی و تزئینات آجرکاری با تلفیقی از کاشی فیروزه ای رنگ مزین به نقوش هندسی و دو ستون نمای تزئینی است.
نمای ایوان غربی نیز آراسته به محرابی ساده و عناصر تزئینی ارزشمند نظیر آجرکاری و تلفیق آن با کاشی هندسی و گیاهی است.
این بنا در 66 کیلومتری جنوب غربی خواف در زوزن واقع است.
* آس بادهای نشتیفان
اراضی کوهستانی و ناهموار شمال خراسان (نیشابور قدیم) و جنوب خراسان (قهستان قدیم) را باریکه پست و همواری از هم جدا می کند که عرض آن به طور متوسط حدود 100 کیلومتر و ارتفاع آن از سطح دریا بین 700 تا 850 متر است.
این عارضه جلگه ای که به مانند گذرگاهی عظیم به طول بیش از 500 کیلومتر است از غرب به کویر نمک و از شرق به دامنه های غربی رشته کوه هندوکش در افغانستان منتهی می شود.
رودهای این سرزمین به خاطر مختصر آب شوری که دارند کال شور نامیده می شوند و به زمینهای آن به سبب بی حاصلی و شوره زار بودن در اصطلاح محلی "دق" اطلاق می گردد و عمده ترین نعمت این سرزمین باد است.
این باد در بهار از ارتفاعات پر برف و سرد "کوه بابا" در سلسله جبال هندوکش می وزد و با شتاب بسیار جای هوای گرم و سبک شده کویر نمک را پر می کند و در اصطلاح محلی به "باد کوه" معروف است که در واقع شاخه ای است از باد معروف 120 روزه سیستان که وزش آن از اواسط اردیبهشت شروع شده و تا اوایل پاییز ادامه دارد.
اهالی قدیم خواف از این امکان و نعمت خدادادی به خوبی استفاده کرده و بهره برده اند و برای آرد کردن گندمهایشان سازه هایی شبیه آسیاب ساخته اند که به جای آب با باد کار می کند و لذا آسباد نام گرفته است.
آسباد بنایی است شکل گرفته از خشت و گل و متشکل از دو واحد ساختمانی شامل سالن اصلی آسباد در طبقه همکف و محفظه محیط چرخ و پره در پشت بام.
ورودی طبقه همکف در جهت مخالف وزش باد قرار دارد و در حقیقت اتاقی است که در آن قطعات متحرک آسباد و سنگهای بزرگ و مدور قرار دارد و در نقطه ای دیگر از این مکان انبارک گندم و یا غله دیده می شود.
بخش فوقانی به نام آسخانه نیز شامل یک تیر عمودی و یک تیر افقی بر روی چرخ و پره است. پره در مناطقی مانند خواف از چوب ساخته می شود اما در نهبندان و مناطق گرمسیر در سازه هایی مشابه از شاخه های درخت خرما به عنوان پره استفاده می شود.
آسبادها معمولا در کنار هم و متصل به یکدیگر ساخته می شوند که یکی از دلایل آن ضرورت مقاومت در برابر بادهای قوی، مداوم و طولانی 120 روزه سیستان است که تنها بادی است که می تواند آسبادها را به سرعتی بسیار به چرخش درآورد.
* مجموعه تاریخی خواجه یار
این مکان در ارتفاعات موسوم به "خواجه یار" مشرف به شهر خواف واقع است. مجموعه تاریخی فرهنگی خواجه یار مشتمل بر گورستانی منسوب به شهدای صدر اسلام، بنایی کوچک و دو طبقه و آب انباری از دوره قاجار است.
ارتفاعات خواجه یار علاوه بر داشتن جاذبه های تاریخی با چشم انداز وسیعی که نسبت به مرکز شهر خواف دارد تفرجگاه کوهستانی خوافیان و مناطق مجاور هم به شمار می آید.
* مسجد جامع سنگان
بنای مسجد جامع سنگان واقع در سنگان پایین خواف از یادگارهای معماری اوایل سده هفتم است. این اثر مذهبی در ابتدا به صورت دو ایوانی ساخته شده است اما در حال حاضر دارای یک ایوان در ضلع غربی و رواقهایی در طرفین است.
در مقابل ایوان قبله، ایوان دیگری در ضلع شرقی قرار داشته که تخریب و شبستانی جایگزین آن شده است.
نکته حائز اهمیت در این بنا تغییر وضعیت پایه های ایوان قبله به علت زلزله های متعدد است به طوری که فاصله پایه های ایوان در مبنا از فاصله آن در پاکار طاق کمتر است.
این بنا از جمله مساجد سبک خراسانی است و همانند و همزمان با مساجد ملک زوزن و مسجد جامع گناباد ساخته شده است. بر لچکیهای ایوان مسجد قطعات کتیبه و آجریهای قالب زده ای نصب شده که متعلق به بنایی کهن تر از این مسجد است.
* مسجد رباط زیارت آباد
این مسجد جزئی از یک مجموعه معماری شامل رباط، خانقاه و آب انبار است که درهفت کیلومتری روستای فدک واقع است.
معماری بنا مشتمل بر تالار وسیعی است که بر فراز دیوار سنگی آن قابی سرتاسری و آجری ایجاد شده و کتیبه ای آجری به شیوه کوفی در داخل قاب جای داده شده است.
در حال حاضر بخش جنوبی تالار و ایوان تبدیل به فضای معماری با کاربردی جدید شده اما از آثار و شواهد چنین برمی آید که در سمت شمالی تالار، ایوانی وجود داشته و در انتهای ایوان محرابی با کتیبه برجسته گچی بوده است.
این بنا در بررسی های سال 1367 کشف و در همان سال تثبیت و استحکام بخشی شد.
از دیگر آثار تاریخی برجسته شهرستان خواف می توان به مزار پیراحمد خوافی، آرامگاه حافظ ابرو، مجموعه گردشگری کبودانی، منطقه گردشگری روستای زرداب و منطقه گردشگری روستای نیاز آباد اشاره کرد.
* موسیقی مقامی شهرستان خواف
شهرستان خواف نیز همانند تربت جام دارای پیشینه ای غنی در هنر موسیقی است. موسیقی این منطقه براساس مقامهای سماعی شکل گرفته و در طول زمان ساخته و پرداخته شده است و مقامهای آن تقریبا شبیه مقامهای موسیقی تربت جام است.
شهرستان خواف استادان بی نظیری را در زمینه موسیقی مقامی به هنر ایران زمین معرفی کرده است و سازهای مهم این منطقه دف و دوتار هستند.
* مشاغل و هنرهای سنتی
شهرستان خواف محل رشد و نو هنرهای دستی و مشاغل سنتی بسیاری بوده است که اگرچه این مشاغل هم اکنون از رواج قابل قبولی برخوردار نیستند لیکن می توان با گردش در شهر و در بازارهای آن مراکزی را یافت که هنوز براساس الگوهای سنتی به کار مشغولند.
قالی بافی، فرت بافی یا تون بافی، آهنگری، نمد مالی، نخ تابی، خراطی، نجاری، مسگری و ساخت سازهای سنتی از جمله این مشاغلند.
خریداری از این تولیدات دستی و محصولات محلی در شهرستان خواف و بازدید از آثار تاریخی و طبیعی این شهرستان قطعا خاطره ای به یادماندنی برای گردشگران بر جای می گذارد.
شهرستان خواف در فاصله 273 کیلومتری مشهد قرار دارد.
1922/7496