بزرگنمايي:

پیام خراسان- حکیم ابوالقاسم فردوسی، حماسه سرای بلندآوازه ایران و شاعر پارسی گوی، میراثی از نظم را برای آیندگان به جا گذاشت که به گفته خودش هیچ باد و بارانی در فراز و فرود روزگار پرتلاطم، آن را گزندی نمی رساند و تاریخ گذشته و آینده تکرار آن را تجربه نکرده و نخواهد کرد.
فردوسی در اوایل قرن چهارم هجری (سال 319 خورشیدی) در روستای "پاژ" از توابع توس خراسان، چشم به جهان گشود و با پی افکندن اثری جاودانه و ماندگار، پاسبان زبان شیرین پارسی شد و نام و یاد خود را در نسل های آینده ایران زمین ماندگار و محترم ساخت.
حکیم فردوسی در اواخر قرن چهارم (سال 397 خورشیدی) در 78 سالگی چشم از جهان خاکی فرو بست و در زادگاه خویش در دل خاک آرام گرفت.
اثر منظوم "شاهنامه" پرآوازه ترین سروده فردوسی و بزرگترین رزمنامه جهان محسوب می شود که به نوعی دربردارنده تاریخ ایران باستان است.
اعراب بعد از تصرف ایران در اوایل سده نخست هجری سعی داشتند خط و زبان خود را بر مردم ایران زمین تحمیل کنند که البته در زمینه تغییر خط ایرانیان از پهلوی به عربی توفیق یافتند و در زمینه تغییر زبان نیز به پیشرفت هایی رسیدند اما از آنجا که همواره در طول تاریخ، دست به دست شدن حکومت ها در شهرها صورت گرفته و روستاها به دلیل دور بودن از مسائل و کشمکش های سیاسی، نقش ویژه ای در حفظ فرهنگ سرزمین ایران داشتند، این بار نیز روستاها نقش شایسته ای در زنده نگه داشتن زبان فارسی ایفا کردند و زبان پارسی با همین پشتوانه توانست دست کم به صورت گفتاری و در مقام محاوره پایدار و پابرجا بماند.
تاریخ آغاز به نظم کشیدن شاهنامه به صورت دقیق معلوم نیست ولی با استفاده از شواهد متعدد که از شاهنامه مستفاد می شود و با انطباق آن بر وقایع تاریخی، می توان آغاز نظم شاهنامه ابومنصوری را به وسیله استاد توس سال 369 یا 370 هجری اعلام کرد.

* نبود سند تاریخی برای زاد روز فردوسی
یک فردوسی شناس برجسته در این زمینه گفت: تعیین و اعلام تاریخ مشخص برای روز دقیق تولد حکیم ابوالقاسم فردوسی به هیچوجه امکان پذیر و دارای سندیت متقن تاریخی نیست.
دکتر محمدجعفر یاحقی افزود: در چارچوب زندگی اجتماعی و فرهنگ صده های گذشته قید کردن روز دقیق تولد افراد دارای اهمیت نبوده لذا در مورد فردوسی نیز اینچنین بوده است. حتی سال تولد این بزرگمرد تاریخ ادبیات ایران پس از بررسیهای متعدد با زحمت در سال 1329 هجری شمسی مشخص شده است بنابراین تعیین روز دقیق تولد فردی در هزار سال پیش هرچند هم این فرد شاخص باشد به هیچوجه امکان پذیر و شدنی نیست.
این استاد ادبیات حماسی در مورد انتخاب و اعلام نخستین روز بهمن ماه به عنوان زادروز فردوسی اظهار داشت: هیچ سند تاریخی در این زمینه وجود ندارد و نام بردن از این روز به عنوان زادروز فردوسی صرفا بر اساس محاسبات سرانگشتی، غیرعلمی و غیر رسمی صورت گرفته است و بر اساس چنین محاسباتی سومین روز دی ماه نیز به عنوان روز تولد فردوسی مورد اشاره قرار گرفته در حالی که این تاریخ نیز هیچ سندیتی ندارد.
وی گفت: بزرگداشت این شاعر شهیر و ارزشمند در روز 25 اردیبهشت ماه هر سال برگزار می شود و امید است بزرگداشت این مرد بلند آوازه ادبیات ایران به همین یک روز محدود نشود.

* شاهنامه میراث جاودانه ایرانیان
استاد برجسته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: ادبیات فارسی یک میراث ملی و تاریخی است و آنچه در گذشته اتفاق افتاده دارای اهمیت است و بخش مهمی از اهمیت ادبیات فارسی برای جهانیان، مساله قدمت آن است.
دکتر یاحقی افزود: اینکه هزار سال پیش کتابی مانند "شاهنامه" پدید آید، 800 سال پیش اثری مانند"گلستان"، یا دیوانی چون "دیوان حافظ" نوشته شده باشد، خیلی مهم است زیرا عمر ادبیات هیچ کدام از کشورها غیر از یونان از ٤٠٠ سال تجاوز نمی‌ کند.
وی اظهار داشت: کشورهایی که امروز زمامدار ادبیات معاصرند، سابقه طولانی از نظر قدمت تاریخی ندارند و سابقه تاریخی آثار برای آنها جالب و مورد توجه است.
یاحقی در باره دیگر وجوه اهمیت ادبیات فارسی گفت: مسائل اساسی و انسانی که در ادبیات فارسی مطرح است، یک امر ملی نیست بلکه فراملی و بشری است.
وی ادامه داد: پیام ‌ها و اندیشه ‌هایی که در ادبیات فارسی وجود دارد می‌ تواند به ‌عنوان یک سرمایه بشری مطرح باشد و برای همین زمانی که جهانیان به‌ ویژه در گذشته این غنا و اصالت را می ‌دیدند، دل‌ باخته آن می‌شدند.
این استاد دانشگاه گفت: بسیاری از نویسندگان فرانسوی وقتی با سعدی آشنا شدند، با شادمانی از او و آثارش استقبال کردند و امروز که بیش از پیش با مولوی آشنا هستند می ‌دانند که با چه چشمه فیاضی از معانی و اندیشه‌ های ناب روبرو می باشند ، با این تفاوت که تلقی ‌و آشنایی‌ های جدید با مولوی با برداشت‌ های دو سه سده پیش متفاوت است.
وی افزود: اهمیت ادبیات فارسی در این است که توانسته یک پیام انسانی و روحانی را در دوره هایی به‌ جهانیان عرضه کند که به آن نیاز داشته اند.
به گفته وی سرودن شاهنامه در شرایطی که زبان فارسی رو به نابودی و فراموشی می رفت شاهکاری بود که توانست روح تازه ای در کالبد زبان فارسی بدمد و کلمات و واژگان پارسی را تا امروز زنده نگه دارد.
یاحقی افزود: اگر همت و تلاش فردوسی و دیگر افراد دوستدار زبان پارسی نبود شاید امروز اثری از این زبان باقی نمی ماند.
وی اظهار کرد: اهمیت فردوسی در آن است که با آفرینش اثر حماسی خود نه تنها زبان فارسی بلکه همه فرهنگ، آداب، سنن و اصالت ایرانی را جاودانه نمود.

* شاهنامه عنصر هویت بخش
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز با بیان اینکه شاهنامه عنوان منتخب فردوسی برای اثر جاویدانش نبود بلکه عنوان جریان ادبی آن دوره است، اظهار کرد: در دوران و شرایط سامانیان و قرن چهارم زبان فارسی دری مورد حمایت و توجه ویژه بود.
دکتر فرزاد قائمی گفت: از زمان یعقوب لیث صفاری که زبان فارسی به عنوان زبان دیوانی شناخته شد توجه به زبان فارسی افزایش یافت و همین امر در سرایش شاهنامه تاثیر داشت.
وی با بیان اینکه انگیزه فردوسی در سرایش شاهنامه شخصی نبوده است، افزود: انگیزه فردوسی در روزگار زیست این شاعر عالیقدر بسیار مهم و قابل توجه بود زیرا وی تعصب ملی و دینی در این زمینه داشته است.
این استاد دانشگاه گفت: جریان ادبی شاهنامه سرایی و شاهنامه نویسی در ایران در سده چهارم آغاز شد که تنها جریان ادبی نبود بلکه جریانی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بود که به نوعی هویت ایرانیان مسلمان را به ایرانیان کهن ارتباط می داد.
وی افزود: در این جریان هویت جدیدی شکل داده می شد که از طرفی در این هویت عنصر مسلمان بودن افزوده شده و از طرفی مسلمان بودن به عرب بودن محدود و منحصر نمی شد.
عضو هیات علمی گروه ادبیات و زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار داشت: قبل از فردوسی، شاهنامه ابو منصوری، ابوالمؤید بلخی، شاهنامه مسعودی و نیز شاهنامه ناتمام دقیقی توسی از همشهریان فردوسی نیز نگارش شده بود که فردوسی نیز در اثر خود هزار بیت از شاهنامه دقیقی توسی را با ذکر منبع آورده است و همین امر نشان از تحسین و تقدیر شاهنامه دقیقی از سوی فردوسی دارد.
وی گفت: با وجود اینکه شاهنامه های متعدد قبل از فردوسی به نگارش درآمده بود یکی از علل ماندگاری اثر ابوالقاسم فردوسی، هوش، نبوغ و خردمندی فردوسی در نگارش این اثر است.
وی با بیان اینکه امروزه شاهنامه به بخشی از هویت ایرانیان و یکی از مفاهیم ایرانی بودن در جهان بدل شده است، افزود: محدود نشدن شاهنامه فردوسی به اثری صرفا ادبی از علل ماندگاری شاهنامه است.
قائمی گفت: فردوسی یک مسلمان بود و بر خلاف برخی مورخان مرز اعتقادات خود را حفظ می کرد به این معنا که همه شخصیت های اثر خود را بدون اینکه نماینده دین خاصی باشند خداپرست معرفی می کند.
وی با بیان اینکه فردوسی در شاهنامه از اسطوره سازی از پیروان ادیان خاص خودداری می کند، افزود: این امر از درایت، تیزهوشی و ظرافت این شاعر شهیر است و همین امر موجب می شود موفق به آفرینش اثری شود که فقط برای امروز نباشد بلکه به اثری فرازمانی و فرامکانی تبدیل شود.
وی اظهار داشت: علاوه بر این فردوسی در سراسر شاهنامه و در تمام داستانهای خود به ذکر منابع موثق و قابل قبول می پردازد و همین امر اثر وی را ماندگار و قابل اعتماد کرده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: شاهنامه لبریز از استعاره و صنایع بدیع معنوی است و نشان می دهد فردوسی شاعر خلاق و به نسبت روزگار خود قدرتمند و توانمند در عرصه سخن است.

* آرامگاه فردوسی نماد هنر و معماری
رئیس پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری توس نیز گفت: بنای آرامگاه فردوسی برای بسیاری از گردشگران که نخستین بار آن را مشاهده می کنند بسیار جذاب، دیدنی، تماشایی و پر ابهت است.
احسان زهره وندی با بیان اینکه زیبایی و هنر عمیق و چشم نواز به کار گرفته شده در معماری این بنا بارها مورد یادآوری قرار گرفته است، افزود: بسیاری از گردشگران از این بنا به عنوان شاهکار هنر و معماری نام برده اند که دور از واقعیت نیست زیرا این بنا همچون اثر ماندگار و یگانه فردوسی "شاهنامه" است.
وی در زمینه ساخت این بنا اظهار کرد: در مورد نحوه طراحی بنای آرامگاه فردوسی و طراح اصلی آن ‌که مرحوم مهندس کریم طاهرزاده بهزاد است، آگاهی‌ های اندکی وجود دارد.
وی گفت: در مقابل به دلیل طول عمر مرحوم حسین لرزاده (98 سال) و معروفیت وی به خاطر طراحی و ساخت مسجد اعظم قم، در بسیاری از سایت‌ های اینترنتی از جمله "ویکی‌پدیا"، به ‌اشتباه طراحی بنای آرامگاه فردوسی به وی منسوب شده است.
طرح محوطه باغ آرامگاه فردوسی بر اساس اسلوب چهار باغ ایرانی به همت مهندس یعقوب دانش دوست در سال 1386 با تغییراتی اجرا و دو سال بعد از آن طرح محوطه سازی به پایان رسید و در نهایت تا سال 91 نیز اجرای کامل سنگفرش آن پایان یافت.
ویژگی آرامگاه فردوسی با طراحی نهایی مهندس سیحون، تلفیق معماری ایران باستان و ایران اسلامی است که با اضافه شدن زیرزمین به بنای فعلی نوعی هنر ایران اسلامی تداعی می شود زیرا در این هنر مقبره ها در سرداب و سنگ قبر به صورت نمادین نصب می شود که نمونه آن مضجع شریف رضوی است که قبر حضرت امام رضا (ع)، هشت متر پایین تر از ضریح قرار دارد.
نمای بیرونی آرامگاه کنونی حکیم توس نیز برگرفته از معماری پاسارگاد و تزیینات سرستون های هخامنشی است.
هم اکنون آرامگاه فردوسی دارای بخش اداری، کتابخانه، سالن غذاخوری، ساختمان موزه و نیز بقایایی از دروازه "رزان" است و تندیسی از فردوسی به عنوان شاهکار هنری "ابوالحسن خان صدیقی"، از مجسمه سازان مشهور، در آن نصب شده است.
در محوطه درون باغ آرامگاه فردوسی، مهدی اخوان ثالث (م. امید)، شاعر معاصر آرام گرفته و در فاصله 50 متری بیرون از باغ آرامگاه فردوسی نیز آرامستان شعرا قرار دارد که در آن شاعران نامدار معاصر از جمله عماد خراسانی، احمد گلچین معانی، احمد کمال پور، محمد قهرمان و عشرت قهرمان به خاک سپرده شده اند.
وسعت باغ آرامگاه فردوسی 6.5 هکتار و محوطه پیشخوان آرامگاه نیز حدود 6 هکتار است.