بزرگنمايي:
کاشمر از شمال به شهرستان‌هاي نيشابور و سبزوار، از باختر به خليل‌آباد، از خاور به تربت‌حيدريه و از جنوب به شهرستان‌هاي گناباد، فردوس و طبس منتهي مي‌شود.
فاصله‌‌ي کاشمر تا تهران 926 کيلومتر و تا مرکز استان 215 کيلومتر است. رود شش‌طراز، که «سد تاريخي شاهي« بر آن احداث گشته، از زير آن عبور مي‌کند. آب و هواي آن در نواحي شمالي نسبتاً سرد و در قسمت‌هاي جلگه‌اي و جنوبي به سبب نزديکي با کوير، گرم است. اين شهر در جلگه‌اي حاصل‌خيز که از غرب به شرق کشيده شده واقع است، و در همين جلگه است که انواع ميوه‌ها و به ويژه انگور که گونه‌اي از آن تبديل به «کشمش سبزقلمي» معروف کاشمر مي‌گردد، به دست مي‌آيد.
در اين شهرستان قديمي، با وجود گذشت قرون و اعصار طولاني و خرابي‌ها و حوادث طبيعي هنوز هم آثار ارزشمند تاريخي و باستاني خودنمايي مي‌كنند كه به اختصار به اهمّ آنها اشاره مي‌كنيم.
کاشمر دياري است که بر ارتفاعاتش در قسمت‌هاي شمالي با کوهسرخ و مناطق طبيعي آن از آبشار و آب‌گرم کريز و وجود منطقه زيارتي سياحتي امامزاده سيدمرتضي، در قسمت‌هاي مرکزي با مسجد جامع و مدرسه علميه حاج شيخ و امامزاده سيدحمزه، در قسمت جنوبي با، بافت قديمي شهر و20 کيلومتري آن سوي‌تر کوير مرکزي ايران کوه‌هايي سرشار از انواع فسيل و در قسمت غربي آن با باقي‌مانده قلعه آتشگاه مي‌توان منطقه‌اي بکر براي گردشگري در نظر گرفت؛ بر فراز نيلي آسمان بخش‌هاي کويري اين شهرستان، يا بر کوه‌هاي منطقه کوهسرخ جلوه‌هاي بسياري را مي‌توان ديد که مشتاقان را به ديدار خويش مي‌خواند در بهار کاشمر، مي‌توانيد هم آثار زيباي تاريخي را ببينيد هم جاذبه‌هاي بکر طبيعي و هم پتانسيل‌هاي گردشگري‌اش را.
مسجد جامع كاشمر
اين بنا در حاشيه‌ي ميدان‌مركزي شهر کاشمر در ابتداي خيابان 17 شهريور فعلي واقع شده و حدود سال 1213 هـ .ش به روزگار حكم‌راني عبدالعلي‌خان و مصطفي قلي‌خان ميش‌مست در اين شهر، هم‌زمان با سلطنت فتحعلي‌شاه قاجار، بنا گرديده است. بناي مسجد، ساده و داراي صحن، ايوان، شبستان ستون‌دار و غرفه‌هاي اطراف صحن است. ايوان مسجد 10 متر عرض و 15 متر ارتفاع دارد و گلدسته‌هايي روي ستون‌هايي به ارتفاع سه متر به صورت ضربي، پوشش يافته‌اند. بخشي از ايوان و محراب را با كاشي معرّق آراسته‌اند. كتيبه‌ها به خط استاد محمد اصفهاني و كاشي‌ها به عمل استاد اسماعيل اذاني است. تاريخ 1213 هـ . ش. در بيش‌تر قسمت‌هاي محراب و ايوان تكرار شده است هر چند در راستاي اجراي طرح توسعه مسجد شاهد ساخت و سازهايي در آن بوده‌ايم اما از زيبايي اين بنا کم نشده است.
مدرسه‌ي علميّه‌ي حاج سلطان
يکي از زيباترين بناهاي تاريخي در کاشمر مدرسه علميه حاج سلطان است. اين مدرسه در مركز شهر در ابتداي خيابان امام‌خميني فعلي واقع گرديده و متعلّق به عصر قاجار است. واقف و سازنده اين مدرسه حاج ملّا هادي سلطان‌العلما است. اين اثر فرهنگي، به نوبه خود يک جاذبه گردشگري در بافت مرکزي شهر کاشمر قرار دارد. درکتاب خانه‌ي اين مدرسه تعدادي نسخ خطي ارزشمند موجود است.
خرابه‌هاي ارگ قديم شهر
بد نيست بدانيد حدود دويست سال پيش ترشيز (كاشمر) به شكل قلعه‌اي مستحكم، با حصار و برج و بارويي نفوذناپذير، ساكنان خود را از گزند ياغيان و مهاجمان، مصون مي‌داشت. اما اكنون خرابه‌هايي از ارگ قديم شهر بر جاي مانده كه يادآور عظمت اين شهر در عصر قاجار است. اين آثار با بادگيري بزرگ كه پس از گذشت ده‌ها سال هم‌چنان بر فراز آن خودنمايي مي‌كند در ضلع شمال غربي ميدان مركزي كاشمر قرار دارد.
قلعه‌ي آتشگاه
شايد براي شما هم جالب باشد، بدانيد اين قلعه از يادگارهاي عصر ساساني است که بنا به نوشته‌ي مرحوم معين تا قرن هشتم هجري معمور بوده است.
قلعه آتشگاه يک دژ و استحکامات پدافندي و يکي از آثار باستاني کاشمر به شمار مي‌رود که در هشت کيلومتري شمال روستاي سرحوضَک که خود در شش کيلومتري غرب کاشمر قرار دارد واقع شده است. راهي که از روستاي سرحوضک به قلعه آتشگاه مي‌رود، راهي پرپيچ و خم و سنگلاخي است که عبور از آن و پيدا کردن غار بدونِ راه بلد دشوار است.
در حال حاضر از اين قلعه‌ي باستاني تنها ديواره‌اي فرو ريخته و قسمتي از مدخل ورودي غار برجاي مانده است. دهانه‌ي غار 70×120 سانتيمتر است كه توسط انسان ساخته شده است، طول آن90 متر و داراي دو دهليز است، که مدخل اصلي با گذر زمان مسدود شده است. اقوال محلي حکايت‌گر آن است که ادامه‌ي اين دهليز به معبدي که همان آتشکده‌ي معروف «آذربرزين مهر» است، منتهي مي‌گردد.
از آخرين نقطه‌اي که حرکت با خودرو ممکن است تا پاي قلعه حدود يک کيلومتر راه است که رسيدن به آن پس از يک ساعت پياده‌روي و کوه‌پيمايي در دره‌اي زيبا ممکن مي‌شود. اين دره در بردارنده گونه‌هاي متنوعي از درختان گردو و بَنه (پسته وحشي) و گل‌ها و گياهان خودرو و از جمله بوته گياه مقدس «هوم» و نيز نهرهاي زلال آب است که از دل زمين مي‌جوشد. در اين دره هم‌چنين چندين نمونه از صخره‌هاي صيقلي و مسطح آذرين وجود دارد که همانند ديگر نمونه‌هاي مشابه آن در برخي نواحي ايران، انواعي از نگارکنده‌هاي پيش‌تاريخي در آنها ديده مي‌شود.
يخدان فروتقه
در قسمت شرقي شهر کاشمر به يخداني مي‌رسيم به نام يخدان فروتقه که در ابتداي راه‌روستاي فروتقه واقع شده است. اين اثر به عنوان بزرگ‌ترين يخدان کاشمر، متعلق به دوره قاجار است که طي چندسال اخير توسط بخش خصوصي به عنوان يک مرکز تفريحي و رستوران مورد استفاده قرار گرفته است مي‌تواند از شما با يک ديزي خوشمزه يا غذاهاي محلي پذيرايي کند. مشابه اين و با کارکردي ديگر آب انبار «حاجي نظام» است که در قسمت جنوبي شهر در خيابان شهيدترابي واقع است که اين اثر نيز در فهرست آثار ملي ثبت شده ولي به شکلي متروک رها شده است.
کوهسرخ
اين بخش به دليل تنوع آب و هوايي و تفاوت ارتفاع، داراي پوشش گياهي گوناگون و نسبتاًٌ مطلوبي از جمله بادام کوهي، بنه، زرشک وحشي و گياهان دارويي مانند: گون، ريواس، خارشتري (ترنجبين)، آويشن، گل زنيا، بومادران، گل گاوزبان و… است. هم‌چنين اين محدوده داراي روستاهاي زيبا با بافت قديمي و کوهپايه‌اي و پلکاني شکل است که همه را به خود مجذوب مي‌نمايد. اگر از رفتن به دل کوه شاد و با نشاط مي‌شويد؛ حتماً از رفتن به کوهسرخ در سفر خود به کاشمر فراموش نکنيد از جمله آثار ديدني و جاذبه‌هاي گردشگري آن مي‌توان به موارد ذيل اشاره کرد:
يخچال طبيعي بندقرا
در هفت کيلومتري روستاي بندقرا از توابع بخش کوهسرخ، يخچال طبيعي و بي‌نظيري وجود دارد که در تمام فصل‌هاي سال پر از يخ است. تا همين چند سال پيش هنوز اهالي روستاهاي مجاور که برق نداشتند، يخ مورد نياز خود را از آنجا تأمين مي‌نمودند.
آبشار و آب‌گرم معدني کريز
اين آبشار و آب‌گرم طبيعي در حاشيه جاده آسفالته کريز به ريوش در فاصله 15 کيلومتري شهر ريوش و به فاصله سه کيلومتري روستاي کريز قرار گرفته و داراي آب‌گرم معدني با خاصيت‌هاي درماني است. در حاشيهٔ اين مکان نيز دره‌اي زيبا، با رودخانه‌اي پرآب، چشمه‌سارهاي آب سرد شيرين و گوارا قرار دارد. به اعتقاد کارشناسان، اين آب‌گرم معدني از نظر وجود مواد شيميايي در رتبه بالاتري از آب‌گرم فردوس است.
روستاي نامق
روستاي تاريخي نامق از توابع کاشمر و در يک منطقه سرد کوهستاني قرار گرفته است. قبر عارف معروف، شيخ ابوالحسن (پدر شيخ احمد جام نامقي) در 500 متري روستاي نامق در کنار دشتي سبز و خرم واقع شده است.
از ديگر آثار تاريخي و ديدني نامق مي‌توان به کاريز قديمي، ديوار سنگي از بقاياي يک قلعه قديمي، قبرستان قبل از اسلام، قبرستان بعد از اسلام، قلعه قديمي يا ارگ، سه مسجد و معماري ويژه بومي ذکر نمود.
قلعه گبر حصار کاشمر
ويرانه‌هاي موسوم به قلعه گبر حصار در شمال شرق روستاي خضربيک بخش کوهسرخ کاشمر در حدود 27 کيلومتري شمال غرب شهر ريوش قرار گرفته و از جمله مناطقي مي‌باشد که از گذشته جايگاه و ماواي اسلاف سرشناسي بوده‌است. (بنابر شواهد، اين قلعه از سده دوم تا پنجم هجري استفاده مي‌شده است.)
مناظر بديع مسير جاده کاشمر به کوهسرخ (تنگل سنگ نصوح)
مناظر چشم نواز و کم‌نظير مسير کوهستاني کاشمر به کوهسرخ و کوهسرخ به نيشابور ـ تا روستاي عطائيّه ـ با چشمه‌سارها و کلاته‌هاي مختلفش، يکي از ديدني‌ترين مناطق کاشمر محسوب مي‌شود. زيبايي‌هاي اين منطقه که انسان را به ياد ماسوله مي‌اندازد، همه روزه عده بسياري از مردم کاشمر و شهرها و آبادي‌هاي اطراف را به سوي خود جلب مي‌کند.
ما البته عبور در اين مسير را در همه ايام پيشنهاد مي‌کنيم. اين مسير در بهار و تابستان بسيار ديدني است.
بقاياي قلعه خضرآباد
در روستاي خضرآباد بخش کوهسرخ، در 30 کيلومتري شمال غرب شهر ريوش، بقاياي قلعه‌اي قديمي با مساحت تقريبي10 هزار متر مربّع مشاهده مي‌شود. دورتادور اين قلعه‌ي مربّع شکل، ديوار ضخيمي به ارتفاع شش متر قرار داشته که به وسيله‌ي چهار برج ديده‌باني در چهارسوي قلعه محافظت مي‌شده است.
امامزاده سيد مرتضي (ع)
اگر براي زيارت به آستان مقدسه سيدمرتضي (ع) کاشمر مشرف شديد بد نيست بدانيد که آرامگاه اين امامزاده در دامنه کوه معروف هفت شاخ، در منطقه‌اي ييلاقي و چشم‌نواز خودنمايي مي‌کند.
به استناد منابع تاريخي، وي در سده دوم هجري توسط امويان در همين مکان شهيد و به خاک سپرده شد. (اين مکان همه روزه پذيراي گروه زيادي از است). بناي اين آرامگاه به سبک معماري عصر صفوي بنا شده است. در کنار آن پارک جنگلي زيبايي به همين نام ساخته شده که از سال‌ها پيش و به ويژه از يکي دو دهه گذشته که طرح توسعه مجموعه سياحتي ـ زيارتي سيدمرتضي (ع) با امکانات مختلفي از قبيل زائرسرا، آشپزخانه، پارک امکانات سرگرم کننده و بازار بهره‌برداري شده است. مجموعه‌ي زيارتي و برخي از امکانات جانبي نظير درخت‌کاري و احداث بولوار و يک مجموعه بنا و باغ و خريد قنات و حفر چاه عميق در اوايل دهه‌ي پنجاه توسط خير گران قدري به نام زنده‌ياد «مهندس فتحي» احداث گرديده است.
امامزاده سيد حمزه (باغمزار)
مجموعه باغمزار با مساحتي حدود هشت هکتار در مرکز شهر کاشمر قرار دارد و از جمله باغ‌هاي زيبايي است که سروهاي کهن‌سال آن چشم هر بيننده‌اي را به خود جذب مي‌کند، خصوصاً سرو 800 ساله آن حکايت از سرو تاريخي کاشمر دارد.
بقعه و بارگاه مشتمل بر گنبدخانه، گلدسته‌ها، رواق‌ها و… در محل باغمزار محل دفن سيدحمزه بن موسي بن جعفر (ع) است که بنا بر شواهد اين مکان در دوران صفويه ساخته شده است.
آرامگاه شهيد مدرس
در ضلع جنوبي شهر کاشمر، آرامگاه شهيد آيت‌الله سيدحسن مدرس قرار دارد؛ براي پيکر شهيد مدرس بناي باشکوهي ساخته‌اند که در سال 1363 شمسي به جاي مقبره کوچک قبلي احداث شده است. سيدحسن مدرس از سادات طباطبايي قمشه اصفهان و از رجال روحاني و سياسي دوره مشروطيت بود. وي در سال 1287 ش در يکي از روستاهاي اردستان چشم به جهان گشود و بعدها به دوره دوم مجلس شوراي ملي راه پيدا کرد. در سال 1307 ش به خواف و سپس به کاشمر تبعيد شد. اين عالم رباني در سال 1316 هـ.ش در کاشمر شهيد شد. در مجاورت اين بنا مجموعه‌اي فرهنگي مشتمل بر سالن اجتماعات، کتاب‌خانه و ... قرار دارد.
آثار ديگري نيز در شهرستان وجود دارند كه به ذكر نام آنها بسنده مي‌كنيم و عبارتند از؛ آسياب‌هاي آبي روستاي تل‌آباد، قلعه كهنه‌ي زنده‌جان، قلعه‌ي ريگ، قبرستان فرشه، قلعه دختر و قلعه‌ي پسر که از همه مسافران نوروزي و زائران دعوت مي‌کنيم ضمن سفر به ديار سروهاي برافراشته از آثار تاريخي و جاذبه‌هاي طبيعي گردشگري و اماکن سياحتي و زيارتي آن ديدن نمايند.
نوروزتان خجسته و سالي سرشار از نعمت و تندرستي براي‌تان آرزو داريم.