بزرگنمايي:

خراسان آنلاین - مشهد- حفاظت از آثار و بناهای باستانی و تاریخی به عنوان بخش هایی کوچک و به یادگار مانده از هویت، تاریخ و تمدن هر قوم و ملت، وظیفه همگان و بویژه متولیان قانونی و دستگاههای مسئول است اما این میراث تاریخی در استان خراسان رضوی حال و روز چندان مساعدی ندارند.
عمق تمدن و تاریخ در خراسان رضوی تا بدان جاست که کهن‌ترین دست افزارهای مکشوفه در این استان متعلق به 800 هزار سال پیش است. این امر گویای عمق زمانی تاریخ، فرهنگ و تمدن در سرزمین خراسان و حضور و زیست انسانهایی از اقوام مختلف در این خطه است. قدمت اغلب محوطه ها در خراسان رضوی نیز از حدود 6 هزار سال پیش آغاز می شود و تا دوران اسلامی را دربرمی گیرد.
هم اکنون افزون بر 100 هزار اثر تاریخی قابل ثبت در فهرست آثار ملی در این استان وجود دارد که تاکنون تنها یک هزار و 500 اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که البته حال و روز خوبی ندارند و غبار بی توجهی بر چهره، ترک های بی مهری بر اندام و داغ فراموشی بر دل این آثار نمایان است.
کوتاهی در حفاظت از میراث فرهنگی، سیمای این یادگاران هویت و تاریخ ملی را خراشیده و داغی جاودانه بر پیکره این آثار انداخته و از این رو دیگر عجیب نیست اگر هر از چند گاهی خبر تخریب یک اثر تاریخی توسط یک مجموعه و یا مشاهده تصاویر حال و روز ناخوش یک اثر ملی در خطه خراسان رضوی به گوش برسد.
شگفت آور نیست که پس از اذان صبح روز 25 دی ماه بشنوی که بنای مسجد تاریخی حوض معجردار مشهد، با بیش از 180 سال قدمت توسط شهرداری منطقه ثامن، بدون هیچ مانع و مشکلی فرو ریزد و این اثر تاریخی نیز در کنار آثاری همچون خانه حناساب، خانه جوان صبور، سرای ترکمن و سرای فولادکار، خانه سبزواری های 1 و 2 و خانه تمدنی، برای همیشه از عرصه تاریخ محو شود.
تخریب مهدیه عابدزاده، نخستین مهدیه کشور که در سال 1325 تاسیس شد و به عنوان یک مکان رویداد تاریخی توسط مالک آن تخریب شد، تخریب ژئوپارک کمر مقبولا، سنگ نبشته های تاریخی با قدمت 3500 ساله که بدون حفاظت اکنون به جولانگاه یادگارنویسان بدل شده و در حال تخریب است، تخریب دره تمدن ها، تخریب قصر بلقیس (کوشک سلامه) در خواف که بر اثر بی توجهی و تاخیر در بازسازی دچار آسیب های جدی شده است نیز از دیگر نشانه های بی توجهی به این عرصه و زخم های برجای مانده بر پیکر آثار تاریخی خطه تمدن خیز خراسان رضوی است.
*چوب ناهماهنگی بر سر آثار تاریخی
رئیس کمیسیون عمران شورای اسلامی شهر مشهد در این زمینه به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: مشکل اساسی در این زمینه عدم هماهنگی مجموعه مدیریت شهری و اداره کل میراث فرهنگی استان است.
محمدهادی مهدی نیا بیان کرد: اگر مانند همه دنیا ساختار یکپارچه برای نحوه مواجهه با میراث فرهنگی در قانون وجود داشته باشد، قطعا در تعامل میان شهرداری و میراث فرهنگی شاهد نتایج مفید و نه مخرب برای آثار تاریخی خواهیم بود.
وی تصریح کرد: این وضعیت نابسامان در مواجهه با آثار تاریخی، نشان از خلل قانونی و موثر نبودن ساختارها دارد که یک مجموعه برای منافع اقتصادی اقدام به تخریب آثار تاریخی می کند و یک مجموعه صرفا به ثبت آثار در فهرست ملی می پردازد.
* رهاشدگی پس از ثبت ملی آثار
این عضو شورای اسلامی مشهد با بیان اینکه اداره کل میراث فرهنگی در حوزه شناسایی و ثبت آثار در فهرست ملی بسیار خوب عمل کرده است، افزود: اما مساله اصلی این است که با توجه به حجم اعتباراتی که برای بازسازی، بهسازی و مرمت آثار تاریخی در نظر گرفته می شود شاهد نگاه موزه ای به آثار ملی هستیم و توجه به حفظ و مرمت آثار با این نگاه که در زندگی جاری مردم و گردشگری شهر تاثیرگذار است، بسیار ضعیف می نماید.
مهدی نیا گفت: در اکثر غریب به اتفاق شهرهای اروپایی پهنه ها و سایت های تاریخی و میراثی به گونه ای در نظر گرفته می شود که در مسیر این حوزه های گردشگری، زندگی جاری شهر هم بر سر جای خود باشد و زیبایی های زندگی در چهره آثار تاریخی قدیمی رخ نمایی کند، حال آنکه در شهر ما چنین نیست.
وی اظهار کرد: هم اکنون میراث فرهنگی صرفا به ثبت آثار می پردازد و به جای مرمت و حفظ اثر، اقدام به ایجاد محدودیت برای مردم و اشخاص می کند.
وی تصریح کرد: حوزه قوانین و مقرارت ما نیز مبتلا به نگاه موزه ای صرف به میراث فرهنگی و آثار تاریخی است حال آنکه اعتبارات لازم برای مواجهه صحیح با آثار تاریخی را نداریم .
وی گفت: به عنوان مثال برای مرمت خانه تاریخی "توکلی" که نیازمند اعتباری 20 میلیارد ریالی است تنها 200 میلیون ریال اعتبار منظور شده که این وضعیت بودجه ای برای مرمت آثار تاریخی شامل همه آثار ملی می شود.
وی ادامه داد: در این وضعیت ثبت آثار در سایه بی توجهی به حفاظت و مرمت آن، به محض اینکه در راستای تمایلات مردمی، شهری و اقتصادی اتفاقی برای یک اثر تاریخی می افتد بلافاصله موضوع رسانه ای می شود حال آنکه علت اصلی رهاشدگی و بی توجهی به شاخصه های تاریخی و ضرورت حفظ و صیانت از آثار است.
وی اظهار کرد: نحوه مواجهه قوانین با آثار تاریخی و میراث فرهنگی در شهرهای مختلف یکسان است حال آنکه باید بنا به شرایط و ویژگی های هر شهر، این نگاه متفاوت و اعتبارات نیز متفاوت تر باشد.
وی با بیان اینکه بافت اقتصادی و فرهنگی مشهد با سایر شهرها کاملا متفاوت است، افزود: در اطراف حرم رضوی به جز کارکرد سکونتی، به دلیل حضور زائران، کارکرد میزبانی زائران در وجوه مختلف را نیز شاهدیم که همین امر موجب شده طی دهه های گذشته تغییر فرم و کالبد بافت پیرامونی حرم رقم بخورد.
وی افزود: به همین دلیل اگر چه قدمت حرم رضوی به بیش از 1200 سال می رسد اما عمر خانه ها و بافت پیرامون حرم به 400 سال هم نمی رسد و علت آن بافت اقتصادی شهر است که موجب بالا بودن تغییر و تحولات است. حال آنکه در شهرهایی مانند یزد و اصفهان چنین وضعی را شاهد نیستیم.
*نگاه توسعه ای با توجه به حفظ هویت شهر
مهدی نیا تاکید کرد: باید برای اصلاح وضعیت موجود در حوزه میراث فرهنگی بخصوص در مشهد از چهارچوب های گذشته بیرون آمد و مدیریت شهری و دست اندرکاران توسعه شهر علاوه بر توجه به مسائل و منافع اقتصادی؛ به هویت شهر، میراث فرهنگی و حفظ آن نیز توجه و حساسیت داشته باشند.
وی تاکید کرد: در گام نخست نیازمند این تغییر گفتمان هستیم و سپس در بعد قوانین و اعتبارات توجهات را به نیازها و ضرورت ها جلب کرد.
وی تصریح کرد: میزان تقابل شهرداری های کشور با سازمان میراث فرهنگی در خیلی از شهرها و مناطق بالاست و این به معنای مشکل در ساختار است که باید در سطح کلان اصلاح شود.
*عملکرد ضعیف میراث فرهنگی
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: متاسفانه سرجمع عملکرد اداره کل میراث فرهنگی در زمینه حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی بسیار ضعیف است.
حجت الاسلام نصرالله پژمان فر بیان کرد: اندک نگاهی به خروجی عملکرد این اداره کل در حوزه میراث فرهنگی نشان می دهد که تخریب آثار ملی، عدم مرمت، حفظ و مراقبت از آثار تاریخی و بی توجهی به آثار تاریخی در شرف نابودی و تخریب، بسیار بالاست.
وی گفت: این اداره کل بخصوص در موارد اخیر در مسائل مربوط به آثار تاریخی بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی کارنامه موفقی نداشته است.
وی تصریح کرد: نابودی و از میان رفتن شمار زیادی از آثار تاریخی ملی که سرمایه های ملی محسوب می شوند، حاصل مدیریت ضعیف در این زمینه است و علت این ضعف در ضعف ساختاری است.
*ایجاد وزارت میراث فرهنگی، راه برون رفت
پژمان فر ادامه داد: ساختار سازمان میراث فرهنگی در حال حاضر توانایی انجام ماموریت های عظیم و فراوان را ندارد و مانند آن است که از یک وانت بار ضعیف، انتظار حمل بار یک تریلی را داشته باشیم.
وی بیان کرد: انجام ماموریت های فراوان در سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این سازمان امکان پذیر نیست و راه برون رفت از این وضعیت، ارتقای آن به وزارتخانه است.
نماینده مردم مشهد اظهارکرد: تبدیل این سازمان به وزارتخانه مخالفان فراوانی را هم دارد که عمدتا به دلیل نگاه شخصی و منفعتی است.
پژمان فر تاکید کرد: حفظ میراث فرهنگی صرفا با ارتقای این سازمان محقق می شود در غیر این صورت با ادامه وضعیت موجود هر سال سرمایه های میراثی و هویتی که سرمایه هایی تجدید ناپذیر هستند، از میان می روند.
وی با بیان اینکه ارتقای سازمان میراث فرهنگی به وزارتخانه در پی یک کار کارشناسی جامع و کامل در دستور کار است، افزود: پس از تصویب نهایی لایحه بودجه سال 97 کل کشور، طرح مذکور در صحن علنی مجلس مورد بررسی قرار می گیرد.
*دغدغه های فراوان و عملکرد ضعیف در حوزه میراث فرهنگی
معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد نیز گفت: هم اینک وضعیت میراث فرهنگی و آثار تاریخی استان اصلا خوب نیست و شاهد عملکرد بسیار ضعیفی در این حوزه هستیم.
قاضی محمد بخشی محبی اظهار کرد: هم اکنون هزار و 800 مورد اثر تاریخی در استان وجود دارد که یا باید در فهرست آثار ملی ثبت شود و یا باید حفاظت و مرمت شوند که این موارد از دغدغه های اصلی حوزه دادستانی است.
وی بیان کرد: با توجه به وضعیت کنونی استان در حوزه حفاظت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی و با عنایت به امکانات کم اداره کل میراث فرهنگی و کمبود نیرو در یگان حفاظت آن اصلا نمی شود نمره قبولی به حوزه نظارت و نگهداری از آثار تاریخی این اداره داد.
وی تصریح کرد: کمبود امکانات و نیرو توجیه مناسبی برای وضعیت نابسامان حوزه میراث فرهنگی نیست زیرا در شورای حفظ حقوق بیت المال بارها اعلام شده است که سازمان های عضو این شورا آماده هرگونه همکاری در این زمینه هستند.
قاضی بخشی محبی گفت: حتی سازمان های مردم نهاد متعدد و دوستداران میراث فرهنگی که شمار فراوانی در استان دارند، حاضرند در این زمینه همکاری کنند اما گویا اداره کل میراث فرهنگی در این زمینه توجه لازم را ندارد.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی امانتی در دست ماست که باید به سلامت و کامل به دست نسل های آینده رسانده شود، افزود: قولهای مدیرکل جدید میراث فرهنگی استان نشان از افزایش توجه به این بخش دارد که امیدواریم در زمان کوتاهی شاهد تحقق وعده ها در این رابطه باشیم.
وی تاکید کرد: با توجه به سابقه احضار مدیرکل قبلی میراث فرهنگی استان و مفتوح بودن موضوعات مربوط به بی توجهی و نابسامانی میراث فرهنگی، در صورت تداوم روند فعلی مدیرکل جدید و در صورت نیاز مدیران کل سابق این اداره کل برای بیان توضیحات فراخوانده می شوند.
معاون دادستان مشهد بیان کرد: توقع دادستانی نسبت به موضوعات و دغدغه های میراث فرهنگی در استان جامه عمل نپوشیده و موضوعات مربوط از سوی دادستانی رصد می شود.
بخشی محبی گفت: گزارش های مردم و دوستداران میراث فرهنگی از شهرهای مختلف نشان از حال نامساعد آثار تاریخی در دیگر شهرستانهای استان نیز دارد.
وی گفت: به عنوان مثال به رغم وجود آثار تاریخی بسیار مهم و قدیمی در استان تنها یک اثر تاریخی استان در فهرست آثار جهانی ثبت شده است در حالی که انتظار می رود آثاری همچون مجموعه تاریخی توس در فهرست جهانی ثبت و به جهانیان معرفی شود.
* 110 اثر تاریخی خراسان رضوی نیازمند مرمت اضطراری
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز با اشاره به اینکه هم اکنون 110 اثر تاریخی استان نیازمند مرمت و بازسازی اضطراری اند، افزود: امسال برای 50 اثر از این تعداد برنامه مرمتی طراحی و در دست اجرا قرار گرفته است.
مرجان اکبری گفت: از جمله آثار تاریخی فهرست مرمت فوری امسال می توان به آرامگاه عبدالرحمن گهواره گر و پل چشمه گیلاس در چناران، ورودی شماره 2 قنات قصبه گناباد، مجموعه تاریخی بابالنگر خوشاب، مزار کبودانی خواف، مصلای طرق و مسجد تاریخی گناباد، رباط شوریاب و برنامه حفاظتی سنگ نگاره های طرقبه شاندیز اشاره کرد.
وی با بیان اینکه استان خراسان رضوی هزار و 500 اثر، بنا، محوطه و تپه تاریخی و آثار معنوی و مکان رویداد ثبت شده در فهرست ملی دارد، افزود: از مجموع اعتبارات پارسال در حوزه معاونت میراث فرهنگی تنها حدود 35 درصد، معادل 45 میلیارد ریال، تخصیص یافت.
وی ادامه داد: امسال نیز مجموع اعتبار مصوب در این حوزه 110 میلیارد ریال است که 77 میلیارد ریال آن در نیمه نخست به شکل اوراق خزانه اسلامی تخصیص یافته است.
اکبری تاکید کرد: سعی داریم در انجام وظایف و حفاظت و مرمت آثار تاریخی کوتاهی نشود اما کمبود بودجه و اعتبار مهمترین مشکل ما در این زمینه است.
تلاش های خبرنگار ایرنا برای دریافت پاسخ و توضیحات مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در خصوص موارد مطرح شده بی نتیجه ماند.
5132/7496