بزرگنمايي:

خراسان آنلاین - مشهد- نوغانداری صنعتی سنتی، سودآور و ارزشمند در سرزمین ایران است که از اوایل دهه 80 به علل مختلفی از جمله کاهش قیمت، نداشتن صرفه اقتصادی و بی ثباتی بازار ابریشم به تدریج رنگ باخت، اما تدبیر دولت اعتدال نوغانداری را از پیله رهایی داد و این صنعت را مجددا احیا کرد.
نوغانداری از صنایع سنتی و قدیمی در منطقه آسیا و البته ایران است که وضعیت آن در بیش از 2 دهه گذشته با فراز و نشیب های فراوانی همراه بوده است به طوری که اوج شکوفایی تولید پیله و ابریشم در کشور به سال 1379 برمی گردد و بعد از آن صنعت نوغانداری درگیر خواب غفلت شد.
در کنار صنعت نوغانداری، ابریشم بافی به عنوان هنرصنعتی منحصربه فرد و بازارپسند مطرح است و با تولید نخ های ابریشمین زمینه ساز تولید دستبافته های سنتی و هنری در قالب فرش ها و تابلوفرشهای دستباف ابریشمی می شود که در حقیقت همان ارزش افزوده و سودآورترین بخش در مرحله تولید ابریشم است.
سهم ایران از سبد تولید ابریشم دنیا کمتر از یک درصد است و از این حیث در رتبه هشتم دنیا را دارد؛ البته این میزان تولید ابریشم ایران برابر با تولید پیله ابریشم در 12 کشور دنیاست اما بی مهری های گذشته به این صنعت بود که نفس های نوغانداری را به شماره انداخت؛ اما رونق و احیای دوباره نوغانداری در پنج سال اخیر با همت عالی و تدبیر ویژه دولت میسر شد، اقدامی که در دوره های گذشته بی سابقه بود.
45 روز کافی است تا تخم های کوچک و سیاه رنگ نوغان ثمربخش شده و به پیله های ارزشمند ابریشم بدل شود و به عنوان فعالیت اقتصادی جانبی در کنار کشاورزی و باغداری در فصل بهار، رونق بخش سفره هزاران خانواده باشد.
اگرچه 20 استان کشور در زمینه صنعت نوغانداری فعالیت دارند اما در این میان استان گیلان قطب تولید پیله تر ابریشم و استان خراسان رضوی علاوه بر برخورداری از رتبه دوم تولید پیله تر با تولید 85 درصد نخ ابریشم کشور، پایتخت ابریشم کشی ایران به شمار می آید.
هر ساله به جمع هزاران کشاورز و باغدار فعال در این حرفه، علاقه مندان دیگری به فعالیت در این حوزه روی می آورند و دلیل آن چیزی نیست جز تدبیر دولت و احیای دوباره نوغانداری در کشور و رخ نمایی از چهره ای جدید از صنعت نوغانداری.
*احیای نوغانداری با تدبیر و امید
رئیس مرکز توسعه نوغانداری کشور در این زمینه به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: صنعت نوغانداری علیرغم افولی که در سالهای 79 تا بعد از 90 تجربه کرد با سماجت و پیگیری وزارت جهاد کشاورزی به سمت رونقی دوباره حرکت کرد.
علی اصغر داداش پور اظهار کرد: نوغانداری به دلیل ویژگی هایی از جمله جنبی بودن و تکمیلی بودن بخش کشاورزی، در کنار سایر مشاغل می تواند موجب ایجاد اشتغال و تامین درآمد برای خانوارهای روستایی و کشاورز شود لذا برخلاف بی مهری های 2 دهه گذشته با تلاش دولت در مسیر احیا و توسعه قرار گرفت.
وی با اشاره به تلاش برای تشویق مردم برای فعالیت در زمینه نوغانداری، افزود: بی نیازی به سرمایه گذاری فراوان و مزیت نسبی و فرصت انجام این حرفه در اغلب مناطق کشور در کنار سنتی بودن این حرفه و قدمت طولانی آن در فرهنگ باستانی ایران از ویژگی های خاص این حرفه است.
وی با اشاره به اقدامات انجام شده در این زمینه گفت: طی سالهای 91 تا 96 اتفاقات خوبی در این صنعت افتاد و افزایش 110 درصدی قیمت تضمیمی پیله تر ابریشم یکی از آنهاست که در سایه حمایت دولت تدبیر رخ داد.
داداش پور افزود: در طول پنج سال گذشته با وجود قیمت تضمیمی پیله ابریشم هیچ وقت خرید تضمینی انجام نشد و علت آن هم حضور موثر و همراهی با دولت از سوی بخش خصوصی است به این صورت که بخش خصوصی با پرداخت قیمت مناسب برای پیله تر فرصت خرید را به دولت نمی دهد.
وی ادامه داد: خرید بیش از قیمت تضمینی اعلام شده و پرداخت نقدی بهای محصول به کشاورزان توسط بخش خصوصی، به عنوان یک مزیت موجب شد در این زمینه بار مالی برای دولت ایجاد نشود و بخش خصوصی در کنار سیاست های حمایتی و احیاگونه دولت، مسئولیت خرید مناسب تولیدات را قبول کند.
وی ادامه داد: تولید نهال توت و توسعه توتستانها در مسیر انجام حمایت های زیرساختی مربوط به نوغانداری، توزیع نهال توت اصلاح شده در بین مردم به صورت رایگان از 2 سال پیش و افزایش نیافتن قیمت تخم نوغان که از سالهای پیش هرجعبه 75 هزار ریال عرضه می شده، از اقدامات حمایتی دولت از نوغانداری است.
رئیس مرکز توسعه نوغانداری بیان کرد: پرداخت 50 درصد حق بیمه نوغانداران توسط دولت، برگزاری دوره های آموزشی متعدد و توانمندسازی نوغانداران از دیگر اقدامات حمایتی بوده است.
*افزایش تعرفه نخ ابریشم، حمایت از تولید
دادش پور با اشاره به اینکه مهمترین اقدام حمایتی دولت از صنعت نوغانداری با هدف حمایت از تولید داخلی امسال رقم خورد، ادامه داد: با پیگیری های فراوان دولت تعرفه واردات نخ ابریشم امسال از 15به 26 درصد افزایش یافت و در کنار آن تعرفه واردات پیله ثابت ماند تا اقبال تجار ابریشم به واردات پیله به جای نخ تغییر یابد تا در کنار پیله های تولیدی داخلی، چرخ صنایع و کارگاههای سنتی ابریشم کشی نیز مجددا به حرکت درآید.
وی ادامه داد: با تلاش و حمایت انجام شده خوشبختانه شاهد رونق امید در این صنعت هستیم به طوری که هم اکنون 18 هزار خانوار نوغاندار در کشور داریم که دوباره نوغانداری را در کنار سایر مشاغل خود پیشه کرده اند.
رئیس مرکز توسعه نوغانداری کشور گفت: پارسال افزون بر 330 هزار اصله نهال توت در کشور تولید و در 19 استان کشور به صورت رایگان توزیع شده است.
وی با اشاره به اینکه پارسال حدود 29 هزار جعبه تخم نوغان نیز توزیع شده که منجر به تولید بیش از 850 تن پیله تر شده است، افزود: این میزان تولید پیله معادل تولید 136 تن نخ ابریشمی است.
داداش پور گفت: امسال نیز به دنبال افزایش توزیع تخم نوغان هستیم و تا کنون 12 هزار جعبه تخم نوغان در کشور توزیع شده است.
وی گفت: بر اساس آمارها افزون بر 14 هزار هکتار توتستان در کشور وجود دارد که برای فضای سبز، پرورش کرم ابریشم، تولید میوه توت و دیگر کاربری ها، تولید نهال دارند.
*سود بیشتر در محصول نهایی
داداش پور با بیان اینکه در حوزه صادرات، محصول نهایی ابریشم یعنی دستبافته هایی از جمله فرش ابریشمی مورد استقبال و اقبال بیشتری است، افزود: بیش از 95 درصد ابریشم تولیدی کشور در حوزه فرش دستباف استفاده می شود بنابراین فرش ابریشمی از کالاهای نفیس و ارزشمند صادراتی است که در جهان نیز یگانه، منحصربه فرد و بسیار مورد علاقه است.
وی تاکید کرد: ارزش افزوده در حوزه تولید ابریشم در محصولات نهایی نهفته است و خام فروشی در این زمینه به هیچ وجه معنا ندارد.
رئیس مرکز توسعه نوغانداری کشور با بیان اینکه هر جعبه تخم نوغان حدود 9 میلیون ریال درآمد برای خانوار ایجاد می کند اما وقتی تولید پیله و پرورش کرم ابریشم در مسیر ابریشم کشی و تبدیل به محصولات نهایی به صورت یک چرخه کامل قرار گیرد، ارزش افزوده و درآمد آن تا چندین برابر افزایش می یابد.
وی ادامه داد: به همین دلیل بر شکل گیری زنجیره ابریشم کشی تاکید جدی داریم زیرا حرفه نوغانداری برای 45 روز ایجاد اشتغال می کند اما چرخه ابریشم کشی و قالی بافی در طول سال اشتغال و درآمد دارد.
*خراسان رضوی پایتخت ابریشم کشی
در حالی که بیش از 80 درصد صنعت نوغانداری و تولید پیله ابریشم ایران در شمال کشور است، اما 85 درصد فرآیند ابریشم کشی از تولیدات پیله ابریشم در پایتخت ابریشم کشی کشور یعنی خراسان رضوی انجام می شود.
در این میان شهر بایگ و روستای بسک در شهرستان تربت حیدریه مهمترین مناطق هنر صنعت ابریشم کشی در این استان محسوب می شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه به خبرنگار ایرنا اظهار کرد: با فعالیت خستگی ناپذیر زنان و مردان در حدود 2 هزار کارگاه ابریشم کشی در شهر بایگ و روستای بسک، این شهرستان رتبه نخست کشور را در این عرصه به نام خود سند زده است.
علی محمدی با اشاره به اینکه تولید اصلی فرآیند نوغانداری، پیله ابریشمی است که از آن الیاف ابریشم حاصل می شود، افزود: از میان تمامی تارهای منسوجات، ابریشم به دلیل ویژگی خاص خود از جمله سبکی، ‌نرمی، ‌مقاومت در نوسانات گرمایی، رنگ پذیری، ‌جاذب رطوبت بودن، عایق پذیری الکتریکی و به طور کلی لطافت، ظرافت و دوام،‌ جایگاه ویژه و ممتازی دارد.
محمدی گفت: به همین دلیل در دنیای منسوجات ابریشم را ملکه منسوجات می نامند و ابریشم به عنوان ماده اولیه در تولید محصولاتی مانند فرش، پارچه، ‌پیراهن، شال گردن، آویزهای دیواری و تزئینات داخلی منزل و غیره استفاده می شود.
وی اظهار کرد: علاوه برآن در ساخت چتر نجات، ‌تودوزی لاستیک، رگهای مصنوعی، نخ جراحی، مواد عایق الکتریکی و غیره نیز از ابریشم استفاده می شود.
وی بیان کرد: روزانه در هر کارگاه 2 کیلوگرم نخ ابریشم تولید می شود و بر همین اساس سالانه بیش از 110هزار کیلوگرم نخ ابریشم در این شهرستان تولید می شود.
*رتبه دوم تولید پیله خشک کشور
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه تولید پیله ابریشم در استان برای 2500 نفر ایجاد اشتغال فصلی دارد، اظهار کرد: انتقال 85 درصد پیله خشک تولیدی در کشور به این استان برای فراوری، عنوان پایتخت ابریشم کشی را شایسته خراسان رضوی کرده است.
جعفر حاجی مجتهد افزود: مرکز توسعه نوغانداری کشور به عنوان زیرمجموعه معاونت بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی اردیبهشت سال 1393 در رشت فعال شد. 60 درصد پیله ابریشم کشور در گیلان تولید و فعالیت سایر استانها نیز توسط این استان پشتیبانی می شود.
وی با بیان اینکه فصل تولید پیله ابریشم در نیمه نخست سال و فصول بهار و تابستان است،
وی با اشاره به توزیع 4200 جعبه تخم نوغان بین کارگاه های تولید ابریشم استان در سال جاری، افزود:
امسال توزیع 25 هزار اصله درخت توت در استان انجام می شود که در صورت نیاز نوغانداران، امکان افزایش آن تا 40 هزار اصله نیز وجود دارد.
این مسئول با اشاره به ادامه توزیع تخم نوغان در استان تا زمان اعلام عدم نیاز از سوی کارگاه ها، بیان کرد: تا سال 1400 برنامه داریم که میزان توزیع تخم نوغان را به سالانه هشت هزار جعبه افزایش دهیم.
وی گفت: هم اکنون حدود 2 هزار واحد ابریشم کشی در استان خراسان رضوی در زمینه تولید پیله و نخ ابریشم فعالیت دارند.
وی گفت: انتقال 85 درصد پیله خشک تولیدی کشور به این استان برای فراوری، خراسان رضوی را شایسته عنوان پایتخت ابریشم کشی کشور کرده است.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: پارسال 106 تن پیله ابریشم با توزیع پنج هزار و 231 جعبه تخم نوغان در بین تولید کنندگان در استان تولید شده بود.
وی در خصوص علت کاهش توزیع جعبه تخم نوغان در مقایسه با پارسال، افزود: تعداد تخم های موجود در هر جعبه نسبت به پارسال 25 درصد افزایش دارد بنابراین افزایش توزیع تخم نیز امسال محقق شده است.
*ابریشم بافی کلات، دارنده نشان یونسکو
ابتدا ابریشم بافی در چین رشد و پرورش یافت اما این هنر در ایران نیز فراگرفته شد و با برخی تغییرات به سمت مطلوبیت بافت و ماندگاری رفته و بومی شد.
ابریشم کشی و تولید پیله ابریشم نیز صنعتی همراه با هنر ابریشم بافی و پیش درآمدی بر آن است. نخهای ظریف و لطیف ابریشم در دستان هنرمند و توانمند زنان و مردان خطه خراسان به گونه ای به تار و پود بدل می شود که حاصل آن تولید پارچه های لطیف، سبک و مقاوم است که رقیب ندارد.
ابریشم بافت ایران سال 1356 برنده جایزه ظریفترین و زیباترین دستبافته جهان شد زیرا جایزه یونسکو در این بخش به "صغری کبیری" بانوی ابریشم باف روستای "زاوین" از توابع شهرستان خراسان رضوی تقدیم شد.
پارچه‌های ابریشمی با تارهای طلا و نقره در شوشتر، شیراز، فسا و اصفهان بافته می ‌شدند. از جمله مراکز ابریشم بافی ایران مناطق رامیان، مینودشت و ترکمن صحرا در استان گلستان و روستای زاوین در شهرستان کلات، راز و جرگلان، مانه و سملقان در خراسان بوده اند.
ابریشم بافی در خراسان در منطقه کلات رونق زیادی دارد و تولیدات آن در قالب رومیزی، روتختی، روسری ، شال، دستمال و پوشاک عرضه می شود.
هم اکنون بافت نوعی پارچه ابریشمی در کلات به ویژه در روستاهای زاوین و لایین مرسوم و متداول است که ویژگی های خاصی دارد. این نوع پارچه به وسیله دستگاه های ساده بافندگی تولید می شود و طرحهایش غالبا هندسی است که به صورت برجسته جلوه می نماید. طرز عمل بدین ترتیب است که در حین بافت طبق طرح ذهنی، پود پارچه با دست از لابه لای نخ های تار عبور کرده و قسمتهای اضافی در پشت پارچه مخفی می ماند.
حاصل این نوع بافت که شکل تکامل یافته ای از بافت معروف به بافت ناخنی است معمولا به مصرف لبه یقه، سرآستین، پای دامن، جلوی پیراهن و غیره می رسد ضمن آنکه روسری و سفره و نظایر آن را از به هم دوختن قطعات بافته شده تهیه می کنند.
طرحهای رایج در این نوع پارچه که تار و پود آن از ابریشم طبیعی است شامل طرحهای اصیل و سنتی منطقه از جمله پرده ای، کج بوته، ساراته، گل ریزه و قشماری است که به صورت ذهنی بر متن پارچه و ضمن بافت به وجود می آید و به خاطر استفاده از نخهای ابریشمی رنگین و شاد و زنده نظیر زرد، قرمز، سرخابی، سورمه ای و آبی، زیبایی و جلوه خاصی به پارچه می بخشد.
در مناطق تولیدی این نوع پارچه مرسوم است که دختران هنگام ازدواج تعدادی از محصولات تولیدی خود را شامل سفره، پیراهن و روسری به عنوان جهیزیه به خانه داماد می برند و در روز عروسی زیباترین پیراهن دستباف خویش را بر تن کرده و ضمن رعایت آداب و رسوم رایج، هنر خود را به رخ می کشند.
7496/5132