بزرگنمايي:

خراسان انلاين- واردات، رکود بازار و سودجويان که بر چهره ابريشمين بايگ پنجه انداخته اند، سيماي کسب و کار ابريشم کشي در اين شهر را مکدر کرده و آن شغل پرسود گذشته مبدل به حرفه اي کم رونق و کم طرفدار شده است.
امسال به گفته دست اندرکاران نوغانداري و ابريشم کشي در شهرستان تربت حيدريه، سال خوبي براي فعالان اين بخش نبود و متاسفانه رونق کسب و کار در اين حوزه سال به سال کمتر مي شود.
نوغانداري، ابريشم کشي و فرش بافي به مانند زنجيره اي از توليد، بخشي از کسب و کار در تربت حيدريه را تشکيل مي دهد که دليل شکل گيري اين حرفه ها، وجود توتستان و سابقه پرورش تخم نوغان و بويژه ابريشم کشي سنتي در بايگ است.
پرورش نوغان يا کرم ابريشم از ديرباز در اين منطقه انجام و ابريشم کشي نيز در کارگاه هاي خانگي بايگ به يک حرفه فراگير تبديل شده بود و اندک اندک آوازه ابريشم کشي در اين شهر، نام بايگ را در ذهن مردم به عنوان شهر ابريشم ثبت کرد.
شغل نوغانداري و ابريشم کشي در تربت حيدريه در گذشته به چنان رونقي دست يافته بود که تشکيلات سازماني براي نظارت در اين بخش با عنوان اداره توسعه نوغانداري خراسان در تربت حيدريه مستقر شد و هم اينک نيز سه استان خراسان را زير پوشش دارد.

*از نوغانداري تا ابريشم کشي در بايگ
رئيس اداره توسعه نوغانداري خراسان گفت: يک دوره پرورش کرم ابريشم 45 روز طول مي کشد که اين دوره از اواخر فروردين ماه آغاز شده و تا اواسط خردادماه ادامه دارد.
فريد سرجمعي با بيان اينکه اين نهاد استان هاي خراسان را زير پوشش دارد، افزود: در اواخر فروردين ماه هر سال توزيع تخم نوغان براي توليد پيله توسط اداره توسعه نوغانداري خراسان در سه استان خراسان رضوي، خراسان شمالي و خراسان جنوبي آغاز مي شود.
وي گفت: از هر پنج تا 5.5 کيلو پيله تر، يک کيلوگرم نخ ابريشم به دست مي آيد. قيمت هر کيلوگرم تخم نوغان 250 هزار ريال و نرخ خريد تضميمي پيله به ازاي هر کيلوگرم حدود 181 هزار ريال است.
وي با اشاره به مزيت هاي صنعت ابريشم کشي گفت: اين محصول نياز به سرمايه ندارد، زمان بر نيست، به سرعت تبديل به ثروت مي شود و يک حرفه جانبي با اشتغالزايي فراوان است.
سرجمعي افزود: ابريشم کشي در هر روز سه تا پنج نفر را مشغول مي کند و توليد يک جعبه کرم ابريشم 12 نفرروز اشتغال دارد و از اين جهت مي توان ابريشم کشي را حرفه اي اشتغالزا دانست.
رئيس اداره توسعه نوغانداري خراسان گفت: بايگ از سالها قبل شهر ابريشم کشان در کشور بوده و هنوز هم 70 درصد توليد ابريشم کشور به روش سنتي در اين شهر انجام مي گيرد. از سالها قبل اکثر مردم اين منطقه به ابريشم کشي اشتغال داشته اند و توليدات آنها به سمت قم، کاشان و تبريز صادر مي شده است.
سرجمعي خاطر نشان کرد: سال 1379، اوج شکوفايي صنعت ابريشم در کل کشور بود زيرا سود بالايي داشت اما اکنون به دلايل مختلف حرفه ابريشم کشي ديگر رونق گذشته را ندارد.
وي اظهار کرد: از آنجا که توليد نوغان يا کرم ابريشم کاهش يافته، از ظرفيت يکهزار و 230هکتاري توتستان هاي منطقه تربت حيدريه نيز به نحو کامل استفاده نمي شود.
رئيس اداره توسعه نوغانداري خراسان رضوي گفت: دليل اصلي افول صنعت ابريشم در شهرستان تربت حيدريه بويژه شهر بايگ، واردات بي رويه پيله و نخ ابريشم به صورت قانوني يا غيرقانوني است.
وي اظهار کرد: دليل دوم براي رکود صنعت ابريشم کشي در تربت حيدريه را مي توان کهولت سن نوغانداران و ابريشم کشان دانست زيرا وقتي توليد پيله کرم ابريشم کاهش يافت، توليد نخ ابريشم نيز کم شد و ديگر جوانان جوياي کار و سرمايه، انگيزه اي براي فعاليت در بخش ابريشم کشي نداشتند و فقط افراد قديمي در اين صنعت، فعال باقي ماندند.
وي خاطر نشان کرد: کشاورزان اين منطقه بيشتر به توليد زعفران گرايش پيدا کرده اند زيرا فعاليت در صنعت ابريشم دشوار و داراي سود کم است، لذا جوانان راغب به فعاليت در توليد ابريشم نيستند.
رئيس اداره توسعه نوغانداري خراسان با بيان اينکه هر کيلو ابريشم خالص در بازار يک ميليون و 700 هزار ريال به فروش مي رسد، گفت: از سوي ديگر قيمت هر پيله در کشور کيلويي 250 هزار ريال و قيمت تضميمي هر کيلو پيله 181 هزار ريال است و اين قيمت در شرايطي که توليد پيله کم شده، سودي را عايد کشاورزان نمي کند.
سرجمعي اظهار کرد: واردات نخ خام يا پيله به کشور بايد ضابطه مند شود به اين معنا که در زماني که در تربت حيدريه پيله توليد مي شود، واردات انجام نگيرد زيرا با واردات ابريشم، چرخه نوغانداري شامل پرورش تخم نوغان، توليد پيله و توليد ابريشم، حذف مي شود و اشتغال در اين بخش از بين مي رود.
وي اظهار کرد: واردات پيله کرم ابريشم زماني مناسب است که دوره توليد کرم ابريشم به پايان رسيده باشد، لذا بعد از اتمام دوره توليد، دستگاه هاي اجرايي يا تشکلهاي کشاورزي و تعاوني ها مي توانند واردات را انجام دهند.
سرجمعي بيان کرد: در شرايط فعلي اگر کل پيله اي که سالانه در کشور توليد شود و حدود 850 تن است، به بايگ وارد شود، فقط حدود 70 روز کاري را جوابگو است در حالي که 300 روز کاري براي ابريشم کشان اين بخش لازم است، لذا اگر پيله به اندازه کافي موجود باشد، دستگاه هاي ابريشم کشي بايگ در کل سال مي توانند فعال باشند.
رئيس اداره توسعه نوغانداري تربت حيدريه، ساماندهي ابريشم کشي در قالب يک کار صنعتي را در بازگشت رونق به اين بخش بي فايده دانست و گفت: چند سال قبل درصدد راه اندازي يک ناحيه صنعتي در بايگ برآمديم اما حتي يک نفر از نوغانداران از آن استقبال نکرد، زيرا ابريشم کشان همگي در خانه کار مي کنند و وارد کارگاه هاي صنعتي نمي شوند.
مديرعامل شرکت تعاوني ابريشم کشان بايگ نيز در اين باره به خبرنگار ايرنا گفت: يکهزار و 82 نفر عضو اين تعاوني هستند و در کل بايگ يکهزار و 200 کارگاه ابريشم کشي وجود دارد.
عليرضا وثوقي نژاد افزود: به دليل کاهش توليد پيله کرم ابريشم، اکنون 300 کارگاه ابريشم کشي در بايگ فعال است و هر کارگاه براي 2 نفر اشتغال ايجاد کرده است.
وي بيان کرد: متاسفانه بعضا به جاي پيله، نخ ابريشم وارد کشور مي شود که اين مساله تاثير زيادي بر فعاليت نوغانداران و ابريشم کشان بايگ گذاشته است زيرا با توجه به موقعيت جغرافيايي بايگ، اشتغال 90 درصد از مردم اين منطقه ابريشم کشي است.
وي اظهار کرد: عيار تخم نوغان خارجي نسبت به تخم نوغان داخلي خيلي پايين تر است به گونه اي که عيار تخم خارجي يک کيلوگرم اما عيار تخم داخلي 2 کيلو و 100 گرم است لذا اگر بتوان تخم نوغان بيشتري در کشور توليد و از واردات آن جلوگيري کرد، کيفيت ابريشم توليدي بيشتر مي شود.
وثوقي نژاد اظهار کرد: در سال 1382 وضعيت نوغانداري و ابريشم کشي در اين منطقه به قدري مطلوب بود که 240 هزار جعبه تخم نوغان تنها از تربت حيدريه صادر شد.
وي گفت: به ازاي ابريشم کشي هر پنج کيلوگرم پيله 200 هزار ريال دستمزد پرداخت مي شود که براي ابريشم کشان اين ميزان دستمزد صرفه اقتصادي ندارد اما اگر پيله کرم ابريشم به اندازه کافي وجود داشته باشد، به طور قطع فعالان اين بخش دريافتي بيشتري مي توانند داشته باشند.
مديرعامل شرکت تعاوني ابريشم کشان بايگ اظهار کرد: در مجموع عدم حمايت مالي و بيمه کارگران، بالا بودن نرخ سود تسهيلات، مشکلات بهداشتي کارگاه هاي خانگي، واردات بي رويه نخ ابريشم و مشکل کمبود پيله، صنعت ابريشم کشي در بايگ را دچار مشکل کرده است.
وثوقي نژاد اظهار کرد: از سوي ديگر نوغانداري و ابريشم کشي متولي مشخصي ندارد و هنوز معلوم نيست که سازمان صنعت معدن و تجارت متولي اين بخش است يا سازمان جهاد کشاورزي.
وي تعداد فعالان بيمه شده در حوزه ابريشم کشي بايگ را 300 نفر ذکر کرد و گفت: از آنجا که دولت سهم بيمه را به تامين اجتماعي پرداخت نکرده در بيمه کردن ساير فعالان اين بخش دچار مشکل شده ايم.

*نخ ابريشم، ماده اوليه فرش هاي ابريشمي
يک پژوهشگر فرش و عضو پيوسته انجمن علمي فرش گفت: تقريبا حدود 98 درصد از ابريشم توليدي در بافت فرش دستباف مورد استفاده قرار مي گيرد و اين موضوع فقط مربوط به ايران نيست بلکه در کل جهان مرسوم است.
عبدالله احراري افزود: مصرف ابريشم در ايران بين 500 تا 600 تن در سال است که به عنوان چله، بافت يا پود قالي در فرش، تابلوفرش و گليم مورد استفاده قرار مي گيرد. اکنون يک سوم پيله يا نخ خام ابريشم مورد نياز براي توليدکنندگان فرش در داخل کشور توليد مي شود و دو سوم ديگر از کشورهاي چين، ترکمنستان، ازبکستان و تاجيکستان وارد مي شود.
اين پژوهشگر گفت: تنها مرکز ابريشم کشي سنتي در کشور در منطقه "بايگ" تربت حيدريه واقع است که يک واحد صنعتي ابريشم کشي نيز در اين خطه در منطقه توس فعاليت دارد.
وي افزود: پيله کرم ابريشم در کل کشور پرورش داده مي شود ولي ابريشم کشي به صورت سنتي تنها در بايگ انجام مي گيرد، عمده پيله هاي توليدي کشور در بايگ ابريشم کشي مي شوند و بعد براي سفيدگري به شهرهاي ديگر ارسال مي شود.
احراري اظهار کرد: تخم نوغان از طريق اداره توسعه نوغانداري که در تربت حيدريه مستقر است، توزيع مي شود و نخ ابريشم نيز توسط اين اداره خريداري مي شود و در واقع خراسان رضوي بخش عمده اي از ابريشم مصرفي کشور را تامين مي کند.
اين پژوهشگر گفت: پرورش کرم ابريشم يکي از بهترين مشاغل است، 10 گرم تخم نوغان، 60 کيلو پيله خام ايجاد مي کند که از اين ميزان 10 تا 15 کيلوگرم ابريشم خالص به دست مي آيد و ابريشم خالص به قيمت خوبي فروخته مي شود.
وي افزود: دوره پرورش ابريشم حداکثر 2 ماه است و يک خانواده فعال در اين بخش مي تواند درآمد خوبي داشته باشد تا مانع از خروج مبالغ هنگفتي از ارز از طريق واردات شده و اشتغال در بخش باغداري، تثبيت روستا، توسعه ابريشم کشي و توسعه فرش بافي حفظ شود.
وي اظهار کرد: در مقطعي که پيله کرم ابريشم به اندازه کافي در کشور پرورش داده مي شد، بخشي به بايگ انتقال مي يافت، به طوري که سابقا در بايگ حدود 100 تن نخ خام ابريشم، معادل يک سوم نياز کشور تهيه مي شد، اين نخ خام به قم و کاشان ارسال شده و روي آن کار رنگرزي و سفيدگري انجام مي گرفت، سپس بخشي از اين نخ به بازار مشهد رفته و بخشي نيز در فرش بافي استفاده مي شد.
وي بيان کرد: از سالها قبل، تخم نوغان توسط اداره توسعه نوغان داري در تربت حيدريه بين نوغانداران توزيع مي شده است، در دهه هاي 70و 80، واردات بي رويه و ارزان قيمت نخ ابريشم از چين، پرورش ابريشم را از توجيه اقتصادي انداخت.
احراري ادامه داد: از اين رو ديگر قيمت خريد تضميني پيله توسط اداره توسعه نوغانداري براي نوغانداران توجيه اقتصادي نداشت و اين مساله باعث شد کشور براي تامين پيله به چين، ازبکستان و ترکمنستان وابسته شود.
وي گفت: به مرور توليد پيله در منطقه کاهش يافت و ابريشم کشان بايگ، پيله خود را از کشورهاي ديگر تامين مي کردند، اما بعد از مدتي به دليل اينکه در آن کشورها، ابريشم کشي در قالب يک شغل تعريف شد، صادرات پيله از آن کشورها ممنوع و مشکلات بايگ چند برابر شد.
احراري اظهار کرد: در نتيجه سياست هاي نادرست در 2 دهه گذشته، کشورمان که صادرکننده ابريشم از طريق بايگ بود امروز به وارد کننده عمده نخ خام ابريشم مبدل شده است.
وي بيان کرد: در نهايت، سال به سال کيفيت تخم ابريشم در منطقه تربت حيدريه کاهش يافت و هنر ابريشم کشي و صنعت ابريشم کشي در بايگ رو به افول گذاشت.
اين پژوهشگر فرش ادامه داد: اکنون ميزان توليد ابريشم در بايگ بسيار کم شده و فقط 150 کارگر در اين بخش به صورت نيمه وقت فعاليت دارند و روزي پنج کيلو پيله را ابريشم کشي مي کنند.
احراري گفت: سال گذشته اداره توسعه نوغان داري تربت حيدريه، تخم خوبي توزيع نکرد و در نتيجه بسياري از کرم هاي ابريشم از بين رفتند و تلفات در حوزه کرم ابريشم بسيار بالا بود و از اين طريق ضرر عمده اي به پرورش دهندگان ابريشم وارد شد.
وي افزود: به رغم اينکه توليد ابريشم در کشور کم شده اما مصرف ابريشم در قالي بافي، به دليل جذابيت هايي که ابريشم به قالي مي دهد، زياد شده و عمده قالي بافان ترجيح مي دهند که از نخ ابريشم استفاده کنند.
وي بيان کرد: براساس برآوردهاي انجام گرفته حداقل 500 تن نخ ابريشم در سال براي توليد قالي نياز داريم زيرا برخي شهرستان ها در کشور مانند قم، ايلام، زنجان و اردبيل به کلي فرش ابريشمي مي بافند.
احراري تاکيد کرد: بايد بين وزارت جهاد کشاورزي از جمله اداره توسعه نوغان داري و وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان متوليان صنعت ابريشم، يک هماهنگي ايجاد شود زيرا قيمت نخ ابريشم بر قيمت فرش تاثيرگذار است.
اين پژوهشگر اظهار کرد: اين تعامل بين دست اندرکاران توليد ابريشم بايد در حوزه باغداري براي توليد برگهاي توت مرغوب، نوغان داري براي پرورش تخم نوغان و توليد نژاد خوب و خدمات بهتر به پرورش دهندگان ابريشم ايجاد شود تا انگيزه براي کار به وجود آيد.

* لزوم گنجاندن صنعت ابريشم در زيرمجموعه خوشه فرش
مديرعامل شرکت تعاوني توليد فرش دستباف بلوچ خراسان در تربت حيدريه نيز در اين باره گفت: کاهش توليد پيله و رکود بازار فرش، بر کارگاه هاي توليد قالي در اين شهرستان تاثير منفي گذاشته است.
سيدجواد حسيني افزود: اکثر چهار هزار و 500 بافنده اي که در تربت حيدريه هستند، ديگر در صنعت قالي بافي ابريشمي فعاليتي ندارند زيرا فرش دستباف به خوبي فروش نمي رود و بافندگان نيز سرمايه در گردش ندارند.
وي اظهار کرد: سابقا سالانه در تربت حيدريه يکهزار مترمربع فرش ابريشمي توليد مي شد که به کشورهاي آمريکا، آلمان و حوزه خليج فارس صادر مي شد اما اکنون ديگر صادراتي صورت نمي گيرد و توليد نيز بسيار کم شده است.
وي توسعه صنعت ابريشم به عنوان يک زيرمجموعه براي خوشه صنعتي فرش را ضروري دانست و گفت: اين موضوع به صنعت ابريشم کشي و در نهايت توليد قالي هاي ابريشمي بسيار کمک مي کند.
حسيني اظهار کرد: تهيه آمار دقيق از ميزان توليد و تعداد فعالان، ايجاد امکانات، تامين سرمايه در گردش و تشکيل زنجيره توليد از توليد نوغان تا بازاريابي از مزيت هاي قرار گرفتن صنعت ابريشم به عنوان زيرمجموعه خوشه صنعتي فرش است.

* توسعه صنعت ابريشم کشي بايگ به عنوان يک زيرخوشه فرش دستباف
معاون صنايع کوچک شرکت شهرکهاي صنعتي خراسان رضوي به نقش محوري توسعه صنايع روستايي در اجراي سياست هاي اقتصاد مقاومتي تاکيد کرد و گفت: صنعت ابريشم از جمله صنايع اشتغالزايي است که در صورت تکميل حلقه هاي مفقوده آن مي تواند ارزش افزوده قابل توجهي براي استان به ارمغان آورد.
مجيد عليخواه افزود: صنعت ابريشم کشي بايگ به عنوان يک زيرخوشه براي خوشه فرش دستباف خراسان رضوي جايگاه ويژه اي به عنوان شبکه تامين مواد اوليه دارد.
عليخواه افزود: شرکت شهرکهاي صنعتي برنامه هاي توسعه اين صنعت را در 2 بخش کاهش هزينه و افزايش ارزش افزوده دنبال خواهد کرد که حلقه هاي مفقوده موم کشي و رنگرزي براي افزايش ارزش افزوده در توليد بسيار نقش مهمي دارند و بايد بيش از پيش احصا شوند.
معاون صنايع کوچک شرکت شهرکهاي صنعتي خراسان رضوي گفت: نقشه راه توسعه صنعت ابريشم با حضور تمامي نهادهاي مرتبط بايد تدوين تا برنامه هاي توسعه اي آن با همکاري همه نهادهاي دست اندرکار اجرا شود.
وي اضافه کرد: توسعه صنعت ابريشم به عنوان زيرخوشه خوشه صنعتي فرش، با ايجاد بخش هاي موم کشي، سفيدگري و رنگرزي و تامين ماشين آلات لازم در اين زمينه از بايگ تا مشهد خواهد بود.