چاپ

پیام خراسان - مشهد- ایام فرحبخش نوروزی در آغازین روزهای بهار طبیعت، مجالی برای سفر و کسب تجربه جدید است. این مناسبت موسمی با برنامه ریزی برای ایرانگردی فرصتی است تا با بهره گیری از زیباییها و جاذبه های طبیعی، تاریخی و معنوی کشورمان سالی پرانرژی را آغاز کنیم.
در این میان خراسان رضوی بخاطر بارگاه منور هشتمین امام شیعیان جهان حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در مشهد یکی از مقاصد اصلی مسافران نوروزی است. هر ساله افزون بر 31 میلیون زائر و گردشگر از سراسر ایران و جهان به خراسان رضوی و شهر مشهد سفر می کنند تا به زیارت حرم نورانی حضرت ثامن الحجج(ع) مشرف شوند. حضور در این مکان شریف به هنگام موسم نوروز و آغاز سال نو از نظرگاه معنوی آن انتخاب جمع کثیری از ایرانیان است.
خراسان رضوی سرزمینی است که علاوه بر تقدس و معنویت، حامل تمدن و فرهنگ نیز هست و نمایشگاهی از نمادهای تاریخ پرافتخار ایران کهن و ماثورات دینی و ملی بر جای مانده از اجدادمان است. این خطه همچنین در بعد طبیعت گردی، تفریحی و سیاحتی یکی از جذابترین مقصدهای گردشگری برای هر نوع سلیقه ای است.
تجربه حضور در بهترین هتلها، مکانهای طبیعی و تاریخی و جذابترین بازارهای خرید و ظرفیتهای کهن تاریخی را می توان در شمال شرقی ایران و در این استان پهناور از نزدیک و با یک سفر ارزان لمس کرد.
عمق تمدن و تاریخ در خراسان رضوی تا بدانجاست که کهن ترین دست افزارهای مکشوفه در این استان متعلق به 800 هزار سال پیش است که گویای حضور و زیست انسانهایی از اقوام مختلف در این خطه از دیرباز است. قدمت سکونت بشر در اغلب محوطه های خراسان رضوی از حدود شش هزار سال پیش آغاز می شود و تا دوران اسلامی ادامه می یابد.
خراسان رضوی افزون بر 100 هزار اثر تاریخی قابل ثبت در فهرست آثار ملی ایران را در خود جای داده است که تاکنون تنها هزار و 500 اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
* ویژگیهای جغرافیایی خراسان رضوی
این استان از نظر موقعیت جغرافیایی به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده که نواحی شمالی آن دارای دشتهای حاصلخیز کشاورزی و دامپروری است و بخش جنوبی آن از دشتهای کویری با تپه های کم ارتفاع و پوشش گیاهی فقیر برخوردار است.
در این منطقه چند رشته کوه وجود دارد که دو رشته کوه هزارمسجد و بینالود از دیگر کوهها مرتفعتر و پرامتدادتر هستند.
از نظر آب و هوایی نیز این خطه در ناحیه معتدل شمالی قرار گرفته و به طور کلی شرایط متغیری دارد. دمای هوا از شمال به جنوب افزایش می یابد و از بارش سالانه کاسته می شود. خراسان رضوی در مناطق مختلف دارای شرایط اقلیمی متنوعی است به طوری که مناطق کوهپایه ای این استان دارای آب و هوای نیمه بیابانی ملایم، نواحی جنوبی، گرم و خشک و مناطقی چون قوچان، جنوب بینالود، ارتفاعات هزارمسجد و قسمتی از شهرستان مشهد دارای آب و هوای معتدل کوهستانی هستند.
* پیشینه عمیق تاریخی
خراسان رضوی با مراکز جمعیتی کهن مانند توس، نیشابور و سبزوار از قدمت تاریخی بسیاری برخوردار است به گونه ای که از قبل از ورود اسلام به ایران تا قرون اخیر این خطه از مهمترین مراکز تاثیرگذار در تاریخ و فرهنگ ایران زمین بوده و همچنان این جایگاه را حفظ کرده است.
مردم این خطه به زبانهای فارسی، ترکی و کردی با لهجه های متفاوت سخن می گویند‏ و مذهب اکثر آنها شیعه است اما در چند شهر مرزی این استان همچون تایباد، خواف، تربت جام و درگز هموطنان اهل سنت نیز سکونت دارند‏.‏
پیشینه تاریخی و وجود شخصیتهای برجسته علمی و فرهنگی در جای جای خراسان به حدی است که این استان از نظر بسیاری از صاحبان علم و اندیشه خاستگاه مهمترین رویدادهای علمی و فرهنگی کشورمان ایران شناخته می شود.
این سرزمین چون درشرقی ترین ناحیه ایران واقع شده وخورشید زودتر از سایر نقاط کشور در آن طلوع می کرده است در قدیم به 'خورآسان' معروف بوده که در این ترکیب، خور به معنای خورشید و آسان به معنی ظاهر شدن است.
* خطه ای مملو از تولیدات ناب
از گذشته های دور بخش بزرگ تولیدات خراسان فرآورده های کشاورزی و صنایع دستی بوده اند. از این رو بخش اعظم کالاهای صادراتی این خطه در سطح ملی فرآورده های کشاورزی مانند گندم، زعفران، زرشک، کشمش و پوست دام است.
این سرزمین از گذشته به دلیل وجود زمینهای مرغوب زراعی و آب فراوان در دشتها و دره های حاصلخیز امکان تولید فراورده های سردسیری، نیمه گرمسیری و گرمسیری مانند گردو، بادام، سیب، گلابی، پسته، خرما و مرکبات را داشته است.
از هنرهای دستی شاخص خراسان رضوی هم می توان به فرش، فیروزه تراشی، فرشبافی و پوستین دوزی اشاره کرد علاوه بر اینها از دیرباز زائران و مسافران این سرزمین مقداری از کالاهای نواحی زندگی خود را برای فروش به مشهد می آورند و به هنگام بازگشت سوغات و بخشی از نیازهای مصرفی خویش را از این شهر خریداری می کنند که این مساله، خود عامل موثری در افزایش رونق بازرگانی در خراسان به ویژه شهر مشهد بوده است.
همچنین خراسان رضضوی از مهمترین مناطق پرورش دام در ایران به شمار می آید. پرورش دام در این خطه به شکلهای گوناگون مانند کوچ نشینی، رمه گردانی، روستایی و تلفیق دامداری و دامپروری صنعتی دیده می شود.
گوسفند، بز، گاو، گاومیش و شتر مهمترین دامهایی هستند که درخراسان پرورش داده می شوند و فعالیت گاوداری به شیوه صنعتی برای تولید شیر و گوشت در خراسان رضوی از اهمیت زیادی برخوردار است.
در کنار همه این ویژگیها ذخیره های ذغال سنگ، مس، روی، آهن، منگنز، خاک نسوز، منیزیت، گل سفید، سنگهای ساختمانی مانند مرمریت، تراورتن، سنگ آهن و گچ نیز در خراسان یافت می شود.
* طبیعت بکر در انتظار گردشگران
خراسان رضوی در پهنه وسیع خود با برخورداری از طبیعت بکر و دیدنی و با تنوع زیستی بسیار و حیات وحش دیدنی و منحصر به فرد یکی از مقاصد مطلوب و همیشگی برای طبیعت گردان نیز بوده است.
آبشارهای آب گرم، اخلمد، ارتکند و قره سو، دریاچه بزنگان در سرخس، رودخانه بابا رمضان در نزدیکی کوههای هزارمسجد در سرخس، رود معجن در شهرستان تربت حیدریه، غار مزدوران در حد فاصل شهرستانهای سرخس و مشهد، غار مغان در روستای مغان شهر مشهد و کوه بینالود به عنوان مشهورترین کوه این استان به بلندی سه هزار و 211 متر در شمال شهر نیشابور از مهمترین جاذبه های طبیعی خراسان رضوی به شمار می روند.
دریاچه بزنگان یکی از جاذبه های طبیعی دیدنی این استان محسوب می شود که در کیلومتر 130 جاده مشهد - سرخس و در جنوب رشته کوههای هزار مسجد قرار دارد. مساحت آن در حدود 80 هکتار و حداکثر عمق آن 12 متر است و آب آن شیرین است و از بارندگیها و چشمه های کوچک تامین می شود.
چشمه سبز نیز در حدود 20 کیلومتری روستای بزرگ گلمکان مشهد واقع است که در سر راه مشهد به قوچان و در یکی از بلندترین نقاط رشته کوه بینالود قرار دارد. این چشمه با طول و عرض بسیار زیاد و آب فراوان از قدیم زیبا و بحث انگیز بوده است و اطرافش به وسیله دیواره های کوهستانی احاطه شده و دریاچه ای را تشکیل داده است.
چشمه گراب نیز از دیگر پدیده های طبیعی و دیدنی خراسان رضوی محسوب می شود که در سمت جنوب و در فاصله 49 کیلومتری مشهد در جاده مشهد - نیشابور واقع شده و دارای چندین چشمه با فاصله حدود 500 متر از یکدیگر است که همگی دارای دهانه های مخروطی و ارتفاعی در حدود 30 متر از سطح زمین هستند و آب معدنی با خواص درمانی دارند.
از دیگر جاذبه های طبیعی این خطه چشمه "شاهان گرماب" است که در 72 کیلومتری مشهد و در نقطه ای کوهستانی قرار دارد و دارای آب معدنی فراوان با گرمای 45 درجه سانتیگراد است.
چشمه گیلاس نیز در جلگه سرسبز توس و در فاصله 48 کیلومتری مشهد قرار دارد که با نام چشمه ˈگلسبˈ نیز در متون تاریخی از آن یاد شده است اما هم اکنون آب چندانی ندارد.
پارک ملی تندوره در درگز، مناطق حفاظت شده جنگلی ارس در کلات، جنگل خواجه در سرخس، باغ کشمیر در تربت جام، دربادام در قوچان، رییسی در نیشابور، درونی و دشت لاغری در بردسکن، هلالی و هنگام در گناباد، افتخاری در بجستان و قرچغه در قوچان از دیگر جاذبه های طبیعی خراسان رضوی محسوب می شوند.
استان خراسان رضوی دارای یک پارک ملی به نام ˈ تندوره ˈ، سه اثر ملی طبیعی شامل دریاچه بزنگان، چشمه گراپ و قلل بینالود است.
همچنین این استان دارای 16 منطقه حفاظت شده، 13 منطقه شکار ممنوع است که هر یک ویژگی ها و جذابیت های خاص خود را دارند.
پارک طبیعت پردیس مشهد، پارک طبیعت بجستان، مجموعه گردشگری بند سلامه خواف، منطقه چشمه گل تربت جام، منطقه حفاظت شده ارس سیستان در کلات از جمله مناطق دیدنی استان هستند.
پارک ملی تندوره با ویژگی کوهستانی - صخره ای در 30 کیلومتری غرب درگز واقع است. در این پارک که دارای ‌درختان ‌ارس ‌فراوان است گونه های حیوانی کل‌ و بز و قوچ و میش به وفور قابل مشاهده است.
پناهگاه حیات ‌وحش حیدری نیز که در 70 کیلومتری ‌شمال ‌غرب ‌نیشابور واقع است با درختان ارس و گونه قوچ و میش و پلنگ چشمه ای از قدرت خداوندی را به نمایش می گذارد.
پناهگاه حیات ‌وحش شیراحمد در هفت کیلومتری‌ جنوب ‌شرق ‌سبزوار نیز دارای عرصه ای کویری ـ دشتی با گونه های آهو و پلنگ است.
باغ کشمیر نیز واقع در 55 کیلومتری‌ شمال ‌تربت‌جام گونه های دیدنی قوچ و میش و گرگ را در خود جای داده است.
محور طرقبه ـ جاغرق در 18 کیلومتری ‌مشهد و محور شاندیز ـ زشک در 38 کیلومتری ‌مشهد که هم اکنون شهرستان بینالود را شکل داده اند از مناطق تفریحی و گردشگری محسوب می شوند و امکانات رفاهی و پذیرایی در این محورها به میزان مطلوبی وجود دارد.
در حوزه دریاچه‌ها و آبگیرهای دیدنی خراسان رضوی نیز می توان از دریاچه بزنگان در هفت کیلومتری ‌جنوب ‌غرب ‌سرخس با گونه های جانوری ماهی قزل آلا، قوچ و میش و گربه وحشی، چشمه سبز گلمکان واقع در 40 کیلومتری‌چناران، بند گلستان در چهار کیلومتری ‌غرب مشهد، دریاچه سد کارده واقع در 40 کیلومتری ‌جاده کلات و بند فریمان در 10 کیلومتری‌ جنوب‌ فریمان نام برد.
چشمه های آب‌ معدنی خراسان رضوی نیز سالانه پذیرای شمار زیادی از گردشگران و مسافران است که از آن جمله می توان به آبگرم فردوس در 23 کیلومتری ‌شمال فردوس،
شاهان گرماب در 53 کیلومتری فریمان و میامی در 70 کیلومتری شرق مشهد اشاره کرد.
* معماری کهن
خراسان رضوی بزرگترین قطب گردشگری مذهبی کشور است که با توجه به قدمت تاریخی در حوزه تاریخ اسلام بناهای آرامگاهی بیشترین و مهمترین چشم انداز معماری این منطقه را به خود اختصاص داده است.
مجموعه های آرامگاه،ی بناهایی هستند که طی سالیان طولانی بر روی مدفن و مزار شخصیتهای مذهبی و محبوب شکل گرفته اند و معمولا شامل بنای حرم، مساجد، مدارس، کتابخانه ها، کاروانسراها، آب انبارها، خانقاهها و فضاهایی از این قبیل می شوند‏.‏
گسترش چنین مجموعه هایی با اعتبار و احترام صاحب مدفن و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده ارتباط مستقیم دارد‏.‏ برخی از مجموعه های آرامگاهی مانند آستان قدس رضوی در شکل گیری و پیدایش شهرها نقش اساسی و مهمی ایفا کرده و به مرکز فعالیتهای مختلف مذهبی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی تبدیل شده اند‏.‏
مجموعه آستان قدس رضوی یکی از باشکوهترین بناهای آرامگاهی سراسر جهان اسلام است که مضجع شریف حضرت امام رضا(ع) را در برگرفته است و سبب شده خراسان رضوی به بزرگترین قطب گردشگری مذهبی ایران و دومین کلانشهر مذهبی جهان تبدیل شود‏.‏
این مجموعه که خود به تنهایی جاذبه معماری کم نظیری به شمار می رود همراه با سایر بناها و آثار معماری این سرزمین سبب شده خراسان رضوی علاوه برجاذبه های معنوی از نظر جاذبه های معماری و تاریخی نیز دارای اهمیت بسیار باشد‏.‏
مجموعه آستان قدس رضوی دارای پنج صحن اصلی به نامهای صحن عتیق (انقلاب)، صحن جدید (آزادی)، صحن امام خمینی(ره)، صحن جمهوری اسلامی و صحن قدس است که دو صحن اخیر نوساز هستند‏.‏
هر یک از صحنهای مجموعه آستان قدس رضوی شاهکارهایی از معماران مختلف ایرانی را به نمایش می گذارند‏.‏ از جمله آثار ارزشمند داخل حرم رضوی سه محراب با شکوه مربوط به قرن هفتم هجری است که بر روی دو محراب کتیبه هایی به خط کوفی و بر روی محراب سوم کتیبه ای به خط کوفی و ثلث به رنگ لاجوردی بر زمینه سفید مشتمل بر آیات و احادیث نوشته شده است‏.‏
درهای سه گانه حرم مطهر رضوی نیز از آثار ارزشمند هنری به شمار می روند که هنر به کار گرفته شده در آنها مورد تحسین هنرمندان مختلف است.
صحنهای حرم مطهر رضوی هر یک در دوره ای تاریخی ساخته شده اند و معماری هر یک از صحنها گویای روند معماری زمان خود و در حقیقت شناسنامه هنری و معماری آن دوره است‏.‏
مسجد زیبا، تاریخی و مشهور گوهرشاد در جنوب حرم مطهر رضوی قرار گرفته است و به سبب دارا بودن انواع تزئینات چشمگیر و غنی از دیدنی ترین مسجدهای منطقه محسوب می شود.
گذشته از اینها آرامگاه فردوسی شاعر بزرگ پارسی در سرزمین توس نیز مقصد مشتاقان ادبی است و شهر توس شهرت و معروفیت خود را مدیون آثار و شخصیت شامخ این شاعر ارجمند است.‏
شهر توس که به نظرمی رسد اواخر دوره ساسانی ساخته شده و زندان و گنبد هارونیه نیز در اطراف آن قرار دارد یکی دیگر از مناطق دیدنی استان خراسان رضوی است.
از دیگر آثار خراسان بنای کاخ خورشید در کلات است که در وسط باغ بزرگی قرار گرفته و از آثار دوره نادرشاه افشار می باشد.
مجموعه کلات نادری مانند دره ای است که توسط دو رشته کوه مرتفع محاصره شده و آثار تاریخی آن به دوره حکمرانی نادرشاه افشار تعلق دارد‏.‏
کتیبه نادری واقع در خارج از قلعه نادری(دربند نفتی) به زبان ترکی و به خط نستعلیق در بدنه کوه قرارگرفته است. دروازه ورودی، دروازه دهچه، دروازه چوب بست، دروازه گشتانه، دروازه نفتی، دربند ارغون شاه، همراه با عمارت خورشید و تخت دختر مجموعه بناهایی هستند که بر روی تپه ای به امر نادرشاه ساخته شده و اکنون آثار پراکنده ای از آنها به جای مانده که برای گردشگران جذاب و دیدنی است‏.‏
آتشکده 'بازه هور' نیز که در روستای رباط سفید تربت حیدریه واقع شده است از بناهای باستانی منطقه تربت حیدریه به شمار می رود‏.‏
مسجدجامع رشتخوار، مسجد مولانا در تربت جام و مسجد جامع سنگان در خواف نیز از دیگر بناهای تاریخی و قدیمی خراسان رضوی محسوب می شوند.
مدرسه های بسیار نیز در کنار مسجدهای متعدد استان بنا شده اند که برخی از آنها از جمله مدرسه های دومناره گلشن، میرزا جعفر و مدرسه نواب و مدرسه های سبزوار از ارزش خاص معماری و تاریخی برخوردارند.‏
تپه های باستانی نیز که برخی باستان شناسان اکتشافات مهمی روی آنها انجام داده اند، پلهای تاریخی که در دوره های مختلف ساخته شده اند، سدهای قدیمی که برخی از آنها هنوز مورد استفاده هستند و بازمانده های شهرهای قدیمی بخش دیگری از جاذبه های گردشگری تاریخی و معماری خراسان رضوی را تشکیل می دهند‏.
همچنین مجموعه های کوهسنگی، بند گلستان، خواجه اباصلت، خواجه مراد و مقبره گوهرتاج در مشهد، مسجد پامنار، آرامگاه ملاهادی سبزواری، مناره خسروگرد، رباط مهر، آرامگاه سیدحسن غزنوی و مسجدجامع در سبزوار از دیگر مکانهای دیدنی خراسان رضوی هستند‏.‏
شهر عتیق، تپه بام و مدرسه عرضیه در قوچان، آرامگاه شاه قاسم انوار و مقبره شیخ احمد جامی در تربت جام، برج کرات در تایباد، ارگ کلاه فرنگی، دریاچه گل بی بی و آرامگاه بابا لقمان در سرخس، قدمگاه رباط عباسی و آرامگاه عطار در نیشابور از دیگر آثار دیدنی و تاریخی این استان هستند.
مقبره کمال الملک و خیام در نیشابور، برج علی آباد، مناره فیروز آباد، باغ مزار و آرامگاه مدرس در کاشمر و مقبره شیخ حیدر و مسجد ملک در تربت حیدریه از دیگر اماکن دیدنی تاریخی و تفریحی خراسان رضوی محسوب می شوند‏.‏
این اماکن تنها بخشی از صدها اثر تاریخی، فرهنگی، هنری و طبیعی خراسان رضوی هستند به طوری که با حضور در هر یک از شهرستانهای این استان با کمی پرس و جو از اهالی منطقه می توان آثار و ابنیه تاریخی فراوانی را دید و از زیبایی آنها لذت برد
1922/7496