چاپ

پیام خراسان - رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی، یکی از بدیع‌ترین و دلاویزترین شکوفه‌های شعر ادب فارسی و یکی از منادیان محبت در عصر حاضر است که به عنوان مشهورترین شاعر زن ایران از او یاد شده است.
به گزارش ایسنا- منطقه خراسان، پروین اعتصامی در 25 اسفند 1285 شمسی در تبریز از مادری آذربایجانی و پدری در اصل آشتیانی به دنیا آمد. در کودکی با پدر به تهران آمد و بقیه عمر خود را در این شهر گذراند؛ از ابتدا طفل ساعی و متفکر بود و به ندرت در جرگه سایر اطفال وارد می‌شد، غالبا تنها به سر می‌برد؛ ‌گویی ساختمانی، سوای ساختمان دیگران داشت. پروین در مجالس درس و بحث همیشه از سایرین پیش بود؛ ادبیات عرب و فارسی را نزد پدرش آموخت و دوره مدرسه ناثیه آمریکایی تهران را به پایان رساند.
در تیرماه 1313 با پسرعموی خود ازدواج کرد و شوهرش او را به کرمانشاه برد؛ اما این وصلت نامتناسب، بیش از دو ماه و نیم طول نکشید و به خانه پدر برگشت؛ عدم درک روحیه و شخصیت پروین از سوی همسر، موجب شد که پروین، زودتر از تصور و انتظار با گذشتن از مهریه، ترک همسر کند و تقریبا 9 ماه بعد، رسما از شوهرش جدا شد؛ این پیشامد متانت و خونسردی تحمل کرد و تا پایان عمر، از آن ماجرا سخنی بر زبان نیاورد و شکایتی ننمود.
پدر پروین قبل از ازدواج، با انتشار دیوان پروین موافقت نمی‌کرد؛ زیرا احتمال می‌داد که در این مورد سوء تعبیر شود و انتشار دیوان را تبلیغی برای به دست آوردن شوهر بدانند؛ اما پس از آن که کار ازدواج پروین، پایان یافت و احتمال سوء تعبیرات از بین رفت، در سال 1314 به طبع و نشر دیوان دخترش اقدام کرد.
محیط اجتماعی و زندگانی پروین در آن روزگار با محیط اجتماعی امروز ایران تفاوت بسیاری داشت؛ پروین با فرهنگ آن عصر تبریز تربیت شده و اصولا حضور زن در اجتماع آن عصر بیشتر به خواب و رویایی تعبیرنشدنی شباهت داشت و تعلیم و تربیت منحصر به مکتب‌خانه‌های آن زمان و انحصارا مخصوص جنس مذکر بود؛ ولی پروین ادبیات فارسی و عربی را در نزد پدر دانشمندش، مرحوم یوسف اعتصامی آموخت و زنی متفاوت از زنان عصر خود بود، چون از کودکی در محفل دانشمندان که در خانه پدرش منعقد می‌شد، شرکت داشته و از هر خرمنی، خوشه‌ای برچیده بود.
پروین پاک‌طینت، پاک عقیده، پاک‌دامن، خوش‌خو، خوش‌رفتار، نسبت به دوستان مهربان، در مقام دوستی متواضع و در طریق محبت و حقیقت پایدار بود؛ او چنانکه شیوه اغلب عقلاست، کمتر سخن می‌گفت و بیشتر فکر می‌کرد، در معاشرت سادگی و متانت را از دست نمی‌داد، هیچ‌گاه از فضائل ادبی و اخلاقی خود سخنی به میان نمی‌آورد و همین سادگی و سکوت پروین، گاهی کوته‌نظران را در فضیلت ادبی و اخلاقی او به شبهه می‌انداخت؛ روی هم رفته باید گفت که پروین مظهر کمال و اخلاق بود.
اشعار پروین در قالب قصیده، قطعه، مثنوی، غزل و مسمط سروده شده است؛ مضامین شعری پروین اجتماعی و تعلیمی است و اگر یکی از تعاریف شعر را به عنوان، آیینه تمام‌نمای اوضاع و احوال جامعه بپذیریم، دیوان او نماد کامل و تمام عیار این نوع اشعار است.
پروین گرچه خالق مناظره نیست؛ اما در بازآفرینی و تکامل مناظره تا آنجا که در سده اخیر هیچ رقیبی برای او نمی‌توان معرفی کرد، استادی به خرج داده است. رگه‌ها و تصاویری از تفکرات آزادی‌خواهی و نوین پس از انقلاب مشروعیت در دیوانش جلوه‌گر است؛ بی‌آن که در چنبره تعصب زن‌سالاری گرفتار شود، از حقوق زنان، آن هم در عصر سیطره با منازع تفکر مردسالارانه دفاع می‌کرد.
یکی از ممیزات شعر پروین این است که به کلی از تصنع لفظی و معنوی دور است و مطلقا با ساختگی‌ها که در منظومات دیگران دیده می‌شود، آشنا نیست و از بیان صریح عقیده خویش در مظاهر مختلف بیم ندارد و در قصاید، تمثیلات و موضوعات تعاونی و اجتماعی، همه جا این برتری و امتیاز نمایان است. هر خواننده باذوق و هر ادیب دانشمند، در نخستین مراجعه ملتفت می‌شود که این سخنان لطیف مولود فکری است آزاد و حساس و پرداخته طبعی است مبتکر و مستقل که از خوشامدگویی گریزان است و عزت نفسش تا حدی است که از درخت جهان نیز سایبانی نمی‌طلبد.
صور خیال در شعر پروین ناب و پرتنوع است؛ دنیای شعر او وسیع است و رنگارنگ، جهانی که غیرشاعرانه‌ترین و دلمرده‌ترین اشیاء عالم، یکباره در آن جان می‌گیرند و جلوه‌های ناآشنایی از واقعیات عینی را پیش چشم ما می‌نهد و یا به عبارت بهتر، از آنچه به نظر عادی و آشناست، چهره‌ای جدید و جالب توجه به ما نشان می‌دهد.
او تشبیهات و آرایه‌ها را بی‌تکلف و به اقتضای موضوع کلام خود که غالبا طرح داستانی یا فضایی تخیلی دارد، به کار می‌گیرد. سرشت روایی و حکایت‌گونه شعر او طوری است که تصویرها در کل شعر و در تاروپود آن بافته شده‌اند. جدا کردن تک تک تشبیهات و استعاره‌های شعر او از کل متن یک شعر، از فروغ و جلای آن می‌کاهد.
شعر پروین از برجسته‌ترین نمونه‌های شعر تعلیمی معاصر است؛ جز فروغ فرحزاد در ادب فارسی هیچ زن، شهرت و شناختگی پروین را نیافته است؛ دریغا که هر دو بانوی بی‌همتای شعر معاصر پارسی بیش از سی و چند سال نزیستند. شعر پروین به لحاظ ساخت و صورت در اوج کمال هنری قرار دارد و از استحکام و استواری کم‌نظیری برخوردار است؛ او گاه با بهره‌گیری از طنز و گاه با کلامی خشک و بی‌پروا، به نقد جامعه عصر خویش دست می‌زند. اگرچه جهان‌بینی و نظام فکری خاص او از آبشخور فرهنگ مغرب‌زمین نوشیده است؛ اما کلام وی دارای اصالت ویژه‌ای است که بدان اعتبار می‌بخشد.
شعرهای پروین این حقیقت را بازگو می‌کند که یک زن می‌تواند همانند مرد، دارای نبوغ فکری و حد اعلای هوش و فرهنگ انسانی باشد؛ پروین در شعرهایش همانند ادب‌آموختگان این سرزمین از حیثیت اجتماعی دفاع می‌کند و مسائل و دشواری‌های انسان‌ها را برخاسته از طبیعت و ماده نمی‌داند و عزت و عظمت آدمی را در اخلاق فاضله و هنر و معارف عالیه می‌داند.
زن در نظر پروین، منشأ کرامت‌های انسانی است؛ او در شعرهایش از زبونی و ضعف زنان که مربوط به فرهنگ جاهلیت است، بیزار است. او زن و مرد را بی‌تفاوت می‌داند و معتقد است که مرد یا زن، برتری و رتبت از دانستن است. عقلی که پروین در شعرهایش بر آن تاکید می‌کند، عقلی است که انسان را توانا می‌کند تا درست بیندیشد و درست عمل کند؛ عقل پروین، عقلی است که انسان را به حق می‌رساند.
پروین توانسته با اسلوب و شخصیت و آراء فلسفی و کلمات اخلاقی خویش از سایرین متمایز باشد. شعر پروین، شعر اوقات و احوال اشخاص نیست؛ شعر تهذیب و تربیت و تعمیم اخلاق کریمی است؛ ترانه روح‌افزای مهر و عاطفت و فضیلت است؛ نغمه جذاب سعی و عمل و همت و اقدام وی است و سرود بیداری و پرهیزگاری و رستگاری است.
از جمله دلایل عزیز و ارجمند بودن پروین اعتصامی، همین است که این آزاده زن بزرگوار با آن همه شعر و سخن که دارد، در دیوانی با پنج هزار بیت، فقط یک یا دوجاست که از خودش حرف زده و «من شخصی و خصوصی او» از پس پشت شعرش خود می‌نماید و جلوه می‌کند؛ تازه در آن یک دوجا هم امری روحی و بشری و از جمله عمومیات عواطف آدمی در میان بوده، عواطف مشترک همگان، مثلا مرثیه‌ای برای پدرش گفته، یا لوحی برای مزارش یا در تقدیم‌نامه‌ای منظوم ودایع روح و مواجید قریحه خود را به دست زمانه سپرده است؛ طبعا در اینطور موارد جنبه همگانی و انسانی امر در حد خود محفوظ است؛ یعنی شعر حکایت از احوالی دارد که آنقدرها هم شخصی و خصوصی نیست.
پروین را سراینده عمیق‌ترین دردهای انسانی دانسته‌اند؛ در واقع او محصول عمر یوسف اعتصامی بود که برای رهایی زنان از قید بردگی، آن همه مجاهدت کرد. وی تنها تک‌درخت باغ شعر امروز بود، تنها آمد و با نبوغ خود تنها زیست و از آن باجی که دنیا از نبوغ او گرفته بود، باز هم در اعماق اجتماعی که می‌شناخت، به تفکر پرداخت و با آن عمر کوتاه (فقط 35 سال)، نتیجه عمر و نبوغ خود را به رایگان به مردم میهن خود بخشید و رخت به سرای آخرت کشید.
پروین اعتصامی روز جمعه، اول فروردین 1320 به دنبال یک بیماری کوتاه مدت به رحمت حق نائل آمد و در صحن جدید حضرت معصومه (س) در کنار پدر و در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد.
منابع:
1- حکیم بانوی شعر؛ زندگی و شعر پروین اعتصامی از دکتر رحیم چاووش اکبری
2- زن، پروین، حقیقت یا مجاز؟ از عبدالحسین موحد
3- پروین‌پژوهی، مجموعه مقالاتی در بررسی آراء، احوال و آثار پروین اعتصامی از دکتر منوچهر اکبری
4- یادنامه پروین اعتصامی از علی دهباشی
5- گزینه اشعار پروین اعتصامی با مقدمه و انتخاب یداللّه جلالی پندری
6- معجزه پروین؛ نقد و تحلیل و گزیده اشعار پروین اعتصامی از مجید قدمیاری
7- پروین اعتصامی پایه‌گذار ادبیات نئوکلاسبک ایران از دکتر مریم مشرف
انتهای پیام