چاپ

پیام خراسان- خراسان شمالی علاوه بر داشتن طبیعت بکر، هوای دلپذیر، آثار تاریخی و بقاع متبرکه زیاد، صنایع دستی و سوغات متنوع برای عرضه به گردشگران دارد.
هنرمندان و صنعتگران خراسان شمالی در 61 رشته صنایع دستی فعالیت دارند که از این تعداد چهار رشته شامل سفره کردی، پادری، چاروق و حکاکی روی سنگ به ثبت جهانی رسیده اند و در 54 رشته نیز نشان اعتماد ملی را دریافت کرده است.
بجنورد مرکز خراسان شمالی پارسال به عنوان شهر ملی سفره کردی ایران معرفی شد به نوعی می توان از این ظرفیت برای جذب گردشگران تلاش کرد.
صنایع دستی خراسان شمالی چنان در دنیا شهره شده است که حتی گردشگران کشورهای خارجی از جمله آلمان سفارش بافت قالی در منطقه راز و جرگلان داده اند.
نخستین خانه نساجی سنتی کشور در دهکده گردشگری روئین همه ساله میزبان گردشگران و مسافران فراوانی است.
مسافران و گردشگران می توانند با حضور در نخستین خانه نساجی سنتی کشور، از نزدیک فعالیت هنرمندان این منطقه و مراحل تولید صنایع دستی سنتی را مشاهده کرده و تولیدات هنرمندان را در محل تولید خریداری کنند.
مردم استان خراسان شمالی از اقوام کرمانج، ترک، تات، ترکمن و اقلیت های گوناگونی دیگر مانند بلوچ، عرب، لر تشکیل شده است، حضور قومیت های مختلف با فرهنگ های متنوع، همنشینی جذاب و در خور تحسینی را برای تولیدات صنایع دستی فراهم آورده و بنابراین بسیاری از نقوش، موتیف و تکنیک ها از قومیی به قوم دیگر راه یافته است.
تولیدات صنایع دستی از سوی اقوام گوناگون ساکن در خراسان شمالی روایتگر هویت تاریخی و فرهنگی این خطه است.
به گزارش ایرنا نقوش و نگاره های به کار گرفته شده در صنایع دستی استان خراسان شمالی ریشه در اعتقادات و باورهای هنرمندان این خطه از کشورمان دارد.
وجود مراتع سرسبز و بکر، انواع گیاهان وحشی و کوهی رنگارنگ، شقایق های سرخ، انواع پرندگان وحشی و حیوانات اهلی و بومی باعث شده تا هنرمندان صنایع دستی استان خراسان شمالی با الهام گرفتن از طبیعت به روایت زندگی و خاطرات خود در این نقوش بپردازند.
هنرمندان خراسان شمالی، صنایع دستی را با نگاره هایی از گل، سنبل و دستبافته هایی متنوع با رنگ های الهام گرفته از طبیعت خلق می کنند.
در ذهن هنرمند این دیار هنگام نقش انداختن بر روی گلیم، گویی مناظری از سرسبزی این خطه تداعی می شود و رنگ های شاد طبیعت در این گونه اقلام صنایع دستی خود گویای این مطلب است.
پاپوش های سنتی، چاروق دوزی، رنگرزی سنتی و دوخت لباس های محلی، نمدمالی، سفال گری با رنگ های شاد قرمز، نارنجی، زرد و آبی، بنفش، صورتی، همگی حکایت طبیعت سبز این دیار را به ذهن می آورد.
صنایع دستی به عنوان بخشی از میراث کهن و فرهنگ هر قوم و ملت مورد توجه است و مسافران و گردشگران در سفر به هر منطقه سعی می کنند با تهیه سوغاتی از آن منطقه، رهاوردی با خود برده و خاطره سفر خود را ماندگار کنند.
اسناد و مدارک برجای مانده از ادوار گذشته در خراسان شمالی بیانگر آن است که تولید صنایع دستی در این منطقه از ایران سابقه ای دیرینه برخوردار است.
نوآوران و استادان صنایع دستی در این حوزه جغرافیایی همواره به موازات آفرینش های ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر مناطق کشور، در خلق آثاری زیبا و خلاقانه دستی داشته اند که برخی از این رشته های هنری اکنون برجاست و چون سفیری صادق، گوشه ای از هویت تاریخی و فرهنگی این خطه را روایت می کند.
«سفره کردی» یک هنر خاص از بافته‌های داری منحصربه ‌فرد زنان عشایر خراسان شمالی است و به عنوان هنری وصف‌‌ناپذیر مطرح است که نمادهای اشتیاقی و ذوق و احساس آنان نسبت به طبیعت و تاریخ قومی و فرهنگی را در خود جای داده است و نقش‌های بافته شده نشان از عظمت فرهنگ، هنر، باورها، آداب و رسوم، و تاریخ پر فراز و نشیب قومی کردهای این دیار را با خود به یدک می‌کشد؛ نمادها در سفره کردی همگی بیانگر کرامت قومی و احترام به طبیعت است.
نگاره و نقوش سفره کردی در واقع نقش‌های کهنی هستند که در نوع خود بی‌نظیر هستند، نقش‌های بافته‌شده در این هنر بیشتر حیوان و انسان است، نمادها در سفره کردی بیشتر نماد نوع زندگی و معیشتی و نظام اجتماعی و فرهنگی کردهای این دیار را در خود جای داده‌است.
این گلیم روزگاری به دلیل نقوش ویژه به‌کار رفته در آن وسیله‌ای مقدس تلقی می‌شد اما امروزه به دلیل گرانی و وضعیت دشوار معیشتی افراد، به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می‌گیرد، این زیرانداز که به خاطر نقوش زیبای حیوانات حلال گوشت، میوه‌های مختلف و غلات، به عنوان سفره ساکنان شهرستان‌های خراسان شمالی مورد استفاده قرار می‌گرفت، امروزه کاربردی جز زیرانداز ندارد.
این گلیم بسیار ظریف، پشمی است و رنگ‌های متنوعی نیز در آن به‌ کار رفته است و شهرستان آشخانه به عنوان یکی از فعالترین شهرستان‌های خراسان شمالی در تولید این دستباف محسوب می‌شوند.
«گلیم» از جمله صنایع دستی استان است و محققان سابقه ای هفت هزار ساله برای آن قائلند و طرح های به کار رفته در آن را متاثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان می دانند.
بافندگان در روستاهای خراسان شمالی از نقشه استفاده نمی کنند و نقشه های ذهنی آنها به صدها نقش دیگر تقسیم شده که هر سلیقه ای را راضی می کند و در قالب های خورجین، پادری، پشتی، رختخواب بند، کوله پشتی، کیف زنانه، جوراب، دستکش و بازوبند کاربرد دارد.
«جاجیم» نیز دستبافته ای دیگر از هنرمندان خراسان شمالی است که ضخیم، راه راه و رنگین است که به عنوان زیرانداز، پتو، روتختی، جل اسب و کفپوش منازل کاربرد دارد.
«پلاس» نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز به عنوان یک زیرانداز مناسب برای محافظت از ناحیه رطوبت، سرما و گرمای زمین به کار می رود و بدین لحاظ در مفروش کردن چادر عشایر خراسان شمالی و ساختن سیاه چادر و نیز در خانه های روستایی مورد استفاده است.
پلاس در سایر نقاط ایران نیز بافته می شود ولی بافت گونه «پیچ» آن منحصر به خطه خراسان شمالی است.
ˈ«فرش کردی» نیز از دیگر محصولات ذوق و هنر زنان عشایر خراسان شمالی است که دار بافت آن زمینی بوده و رنگ های مورد استفاده در آن عمدتا گرم است که این از عشق، زندگی و امید به آینده نزد عشایر حکایت دارد.
ˈ«فرش و پشتی ترکمن» هنر دست زنان ترکمن استان است که در منطقه `جرگلان` در شمال بجنورد و نیز شهرستان مانه و سملقان رواج دارد و مانند سایر دستبافه ها با نقوش زیبا و خاص خود، چشم هر بینده ای را خیره می کند.
طرح فرش های ترکمن از لحاظ شکل هندسی و شکستگی خطوط ایلی، خاص مردم کوچ نشین است که به صورت ذهنی بافته می شود و `ترکمن یموتی، شانه ای، غزال گز، آغال، چهارقاب و قاشقی» طرح های فرعی این نقوش را تشکیل می دهند.
پشتی ترکمن بیشتر شبیه قالیچه است که در آن از چهار رنگ« قزل، قره، طلایی و آق» استفاده می شود و نقوش را «گلچه» و «قره نقش» خوانند.
پارچه بافی، چادرشب بافی و حوله بافی از دیگر دستبافت های مردم این استان است.
«چادرشب» دستبافته ای دستگاهی است که در شهرستان« جاجرم» و روستای« رویین» اسفراین بافته می شود و در گذشته از نخ های ابریشمی برای بافت آن استفاده می شد ولی اکنون از نخ و کاموا استفاده می کنند که مصرف گوناگون دارد.
پارچه بافی در منطقه مرزی و ترکمن نشین« جرگلان» بجنورد نیز رواج دارد که جنس آن عمدتا از ابریشم مرغوب است.
ˈ«جوراب بافی» دیگر هنر دستی است که بیشتر توسط اقوام چادرنشین تولید و استفاده می شود و نام دیگر جوراب محلی، جوراب کرکی است که به جوراب کردی هم معروف است و طرح های آن بیشتر نقوش هندسی است و رنگ های به کار رفته در بافت آن قرمز تند، سرمه ای و زرد است و نخ به کار رفته در جوراب های سنتی نیز از پشم گوسفند می باشد.
ˈ«کلاه کرکی» نیز از تولیدات صنعتگران دستی این خطه است که چنانکه از نام آن برمی آید از جنس کرک است که به دلیل داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه `گوشی` نیز معروف است.
این هنر از هنرهای دستی خاص و کهن شهرستانهای `گرمه` و `جاجرم` است که ماده اولیه آن کرک بز بوده و به صورت کاملا خام و خودرنگ استفاده می شود.
مراحل بافت این دستبافته بسیار ساده و بدون دخالت هیچگونه ماشین یا ابزار خاص، تنها توسط پنج عدد میل چوبی بافته می شود.
از خواص منحصر به فرد آن غیرقابل نفوذ بودن در برابر سرما، نم و رطوبت است که باعث شده تا کنون کاربرد خود را حفظ کرده و همچنان بافت و پوشیدن آن رایج باشد.
از سوی دیگر به دلیل هم نشینی اقوام مختلف ترک، فارس، کرد و ترکمن با فرهنگ های مختلف در خراسان شمالی، طراحی و دوخت لباس های محلی با رنگ های متنوع، شاد و نقوش مختلف در این منطقه رواج یافته است.
«لباس کرمانجی» که دختران و زنان عشایر استان می پوشند، دارای رنگ های شاد با حاشیه های متنوع دوخته شده است.
لباس زنان کرمانجی شامل شلیته و دامنی بلند از مخمل است که تا زانو رسیده و حاشیه آن دارای نواردوزی می شود که رنگ این نوار نشان دهنده طایفه صاحب آن است و رنگ آن برای عروسها سفید، برای خانم ها قرمز و برای دخترها زرد است.
ˈ«گراس» پیراهنی بلند که پایین آن چین دار است، جلیقه از جنس مخمل و دارای رنگ یکنواخت با شلیته می باشد که روی آن را سکه دوزی می کنند.
ˈ«یاشار» روسری بلندی از جنس حریر بوده که با سربند یزدی برای محکم نگهداشتن آن بسته می شود.
«لباس های محلی ترکمنی» از دیگر پوشش های رایج در خراسان شمالی است که شامل« چاوک، کولته، چلپی و یلک» است و متداولترین و ارزانترین آنها چاوک است، که جنس پارچه آن از ابریشم دستباف و عمدتا دارای رنگ قرمز و حاشیه زردرنگ است که حاشیه لباس و سرآستین آن سوزن دوزی شده و برای جلوگیری از جمع نشدن پارچه و ظرافت بیشتر سوزن دوزی با آستر انجام می شود.
ˈ«زیورآلات محلی» مکمل لباس های سنتی و بومی این استان است و لباس هایی چون لباس های کردها و ترکمن ها که معرف آداب، رسوم، آداب و سنن و فرهنگ مردم این منطقه است و زیورآلات بخشی جدایی ناپذیر از پوشاک اقوام عشایر و روستاییان این استان است.
زیورآلات همچنین جزوی لاینفک از لباس های زنان ترکمن است و این هنر و صنعت در مناطق ترکمن نشین استان نظیر جرگلان، از قدمت دیرینه ای برخوردار است.
عمده زیورآلات مورد استفاده زنان ترکمن شامل گردنبند، سینه ریز، مچ بند، دستبند، سربند است و وجود اقوام ترکمن در منطقه باعث خلق آثار هنری بسیاری از جمله« رودوزی های خاص» شده که بر روی لباس های محلی صورت می گیرد.
رودوزی بر حاشیه پیراهن، شلوار، سرآستین، کلاه و کمربند انجام می شود و کلاه مزین به دوخت های سنتی «تخیه» نام دارد.
ˈ«چاروق» نیز پاپوش سنتی مردم خراسان شمالی است که کلمه ای ترکی به معنای «پای افزار» یا پاپوش است که بندها و تسمه های بلندی دارد و بندهای آن را به ساق پا می پیچند.
چاروق دارای نوکی برگشته رو به بالا است که از چرم طبیعی است و با نخ های ابریشم الوان و اشکال مختلف زینت داده شده و برای زیباتر شدن پاپوش در نوک آن منگوله ای، تعبیه می شده که از نخ های ابریشم رنگی تهیه می شود.
«سفال» دیگر هنر ایرانی است که حدود هشت هزار سال قدمت دارد و در خراسان شمالی، در سال های نه چندان دور سفالگری در بجنورد، اسفراین، گرمه، جاجرم و شیروان از رشته های درآمدزا بوده که اکنون به علت بی توجهی رو به منسوخ شدن نهاده است.
ˈ«معرق» دیگر هنری است که با قرار دادن قطعات مختلفی چون صدف، عاج، استخوان، فلز و چوب های رنگی در کنار هم ایجاد می شود و اکنون در تمام شهرهای خراسان شمالی، هنرمندان زیادی در این رشته فعالیت می کنند.
استان خراسان شمالی در موسیقی مقامی نیز شهرتی فراگیر دارد که وجود هنرمندان موسیقی هنر ساخت« سازهای سنتی» را نیز به یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین هنرهای استان تبدیل کرده که به دلیل وجود اقوام ترک، ترکمن و کرد در منطقه و موسیقی فولکلوریک رواج دارد.
ساخت «دوتار»، ساز مخصوص ترکمن ها که صدای چهار نعل اسب را ایجاد می کند در میان ترکمنان این منطقه رواج بسیاری دارد.
ˈ«سه تار» نیز سازی است که اقوام کرد در ساخت و استفاده از آن تبحری خاص دارند.
هم اکنون مراکزی در خراسان شمالی وجود دارد که انواع محصولات صنایع دستی را به علاقه مندان و مسافران نوروزی عرضه می کنند که بیشتر این کالاها به عنوان وسیله ای برای تزیین منزل مورد استفاده قرار می گیرند.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی با بیان اینکه هنرمندان و صنعتگران این استان در 61 رشته صنایع دستی فعالیت دارند گفت: از مجموع این تعداد چهار اثر به ثبت جهانی و 54 اثر به ثبت ملی رسیده است.
علی عابدی اظهار داشت: افزون بر 15 هزار صنعتگر و هنرمند در زمینه انواع تولید صنایع دستی در استان فعالیت می کنند.
وی با بیان اینکه صنایع دستی این استان از کیفیت بسیار مطلوبی برخوردار است افزود: در 11 ماه پارسال 100 هزار دلار صنایع دستی این استان صادر شد.
عابدی اظهار داشت: تولیدات صنایع دستی استان از جمله سفال و سرامیک، دست بافته های داری و پارچه بوده که به کشورهای چین، لهستان، ترکیه، ایتالیا و سوئد صادر شده است.
وی ارزش این صادرات را به لحاظ وزنی 20 تن عنوان کرد و افزود: توسعه بازرگانی در بخش صنایع دستی بویژه فروش خارجی و صادرات یکی از اولویت هایی است که دنبال می کنیم.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی با بیان اینکه با سرمایه گذاری اندک در حوزه صنایع دستی شغل ایجاد خواهد شد گفت: این استان پتانسیل و ظرفیت این امر را نیز دارد چرا که 60 رشته صنایع دستی فعال در خراسان شمالی وجود دارد.
وی اظهار داشت: یکهزار و 250 کارگاه و 46 فروشگاه صنایع دستی نیز در زمینه تولید و عرضه فعالیت می کنند.
وی با بیان اینکه صنایع دستی به دلیل اشتغالزایی، توجیه اقتصادی دارد و یکی از راهکارهای مبارزه با بیکاری در مناطق مختلف استان است، افزود: ارزش افزوده بالا، حفظ فرهنگ و اصالت بومی، انتقال هنر بومی و محلی، پیوند نسل ها از دیگر خصوصیات این هنر دستی است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی اظهار داشت: صنایع دستی به دلیل مشارکت دادن زنان در تولید و متنوع کردن منابع درآمد خانوار، می تواند تاثیرات بلندمدت بر توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه داشته باشد.
عابدی با بیان اینکه امسال 20 تن انواع صنایع دستی در این استان تولید شد افزود: هم اکنون استان خراسان شمالی جزو 15 استان برتر در حوزه صنایع دستی است که باید این رتبه را در یک بازه زمانی مشخص به 10 برسانیم.
عابدی با بیان اینکه این استان از لحاظ بکر بودن تولیدات و تنوع محصولات که از تنوع فرهنگی برخوردار است اظهار کرد: خراسان شمالی در حوزه تولیدات دست یافته ها حرف زیادی برای گفتن دارد.
وی با اشاره به دست یافته های صنایع دستی این استان گفت: نمونه آن سفره کردی است که نشان یونسکو را دریافت کرده است و همچنین گروه نساجی سنتی که در چند سال اخیر رشد خوبی داشته است.
عابدی با بیان اینکه روستای رویین در اسفراین به عنوان بهترین نساجی سنتی کشور مشخص شده است و اولین « خانه تخصصی نساجی سنتی»کشور هم در این روستا افتتاح شده است افزود: همچنین خانه صنایع دستی در بجنورد و روستای عبدآباد شیروان راه اندازی شده است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی با اشاره به اینکه هم اکنون بیش از 6 هزار نفر در حوزه فرش و صنایع دستی خراسان شمالی بیمه هستند گفت: 61 رشته زنده و فعال صنایع دستی در استان داریم که فعالیت ها در این رشته مستمر است و به صورت چشمگیر انجام می شود.
وی با بیان اینکه در ایام نوروز بازارچه هایی برای فروش صنایع دستی و سوغات در این استان دایر می شود افزود: راه اندازی این بازارچه ها در راستای معرفی و عرضه مستقیم صنایع دستی، سوغات و هدایای خراسان شمالی به مسافران و زایران نوروزی و افزایش ماندگاری آنان در شهرهای این استان است.
استان خراسان شمالی در حدفاصل دو قطب سیاحتی شمال و زیارتی مشهدمقدس واقع شده که سالانه
مسافران و زائران زیادی از این خطه تردد می کنند در این استان هشت هزار و 700 جاذبه گردشگری شناسایی شده در حوزه های مختلف وجود دارد.