چاپ

پیام خراسان- حفاظت از آثار و بناهای باستانی و تاریخی به عنوان بخش‌هایی کوچک و به یادگار مانده از هویت، تاریخ و تمدن هر قوم و ملت، ضرورتی است که وظیفه همگان و بویژه متولیان قانونی و دستگاه‌های مسئول می‌باشد حال آنکه این میراث تاریخی در استان خراسان رضوی حال و روز چندان مساعدی ندارند.

عمق تمدن و تاریخ در خراسان رضوی تا بدان جاست که کهن‌ترین دست افزارهای کشف شده در این استان متعلق به 800 هزار سال پیش است. این امر گویای عمق تاریخ، فرهنگ و تمدن در سرزمین خراسان و حضور و زیست انسان‌هایی از اقوام مختلف در این خطه است. قدمت اغلب محوطه‌ها در این استان نیز مربوط به حدود 6 هزار سال پیش می‌باشد که تا دوران اسلامی را در بر می‌گیرد.

بیش از 100 هزار اثر تاریخی قابل ثبت در فهرست آثار ملی در این استان وجود دارد که تاکنون یک هزار و 561 اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

این آثار اینک حال و روز خوبی ندارند و غبار بی توجهی بر چهره، ترک‌های بی مهری بر اندام و داغ فراموشی بر دل آنها نمایان است.
کوتاهی در حفاظت از میراث فرهنگی، داغی است که با تخریب یک اثر تاریخی یا وارد آمدن آسیب به آن در گذر زمان هر از چند گاهی خبری می‌شود یا در سکوت بی توجهی غبار فراموشی به خود می‌گیرد.

تخریب آثار تاریخی هر سال در قالب تخریب خانه‌های تاریخی و مخدوش شدن آثار بر اثر پدیده زشت یادگاری نویسی (وندالیزم) هر از چند گاهی به چشم می‌خورد اما چه خوب خواهد بود که این آثار و ارزشهای تمدنی همچون "کمرمقبولا" گرچه دیر به ثبت ملی رسیده اند اما به موقع و به خوبی مورد گرامیداشت و حفاظت قرار گیرند و با توجه لازم به آنها از تخریب این آثار جلوگیری شود.

کمرمقبولا ارزش باستانی خراسان رضوی

منطقه تاریخی "کمرمقبولا" یا "شتر سنگ" که در سه کیلومتری شمال شهر طرقبه و یک کیلومتری دره داغستان واقع در شمال غرب مشهد با قدمت بیش از سه هزار سال در دل خود سنگ نگاره‌هایی باستانی دارد، از منظر باستان شناسی بسیار ارزشمند است.

کمرمقبولا منطقه‌ای طبیعی و تاریخی است که براساس برخی گزارشها حدود 15 هزار سنگ نگاره باستانی را در خود جای داده است لذا دوستداران میراث فرهنگی، متولیان حفاظت از آثار تاریخی و مردم در پی محافظت و صیانت از آن هستند.
قدمت 3500 ساله برخی سنگ نگاره‌های این منطقه نکته ظریفی است که اولویت حفاظت از آن را افزایش می‌دهد.
تخته سنگ‌های آتش فشانی بکر، آثار سنگی، سنگ نوشته‌ها و نگاره‌های باستانی در کمرمقبولا در وسعت حدود پنج کیلومتر مربع مضامین و نقشهای متنوعی از اشکال انسان‌ها و حیوانات دوران پیش از تاریخ را در طرح‌ها و اندازه‌های مختلف به نمایش گذاشته که در کمتر منطقه‌ای از ایران چنین نقاشی‌ها و طرح‌هایی قابل مشاهده است.
این سنگ نگاره‌ها اسرار کشف نشده فراوان در دل خود دارند. نگاره‌ها یا هنرهای صخره‌ای، سندهای دست اولی هستند که نمادی از هویت تاریخی هر دیار و منطقه محسوب می‌شوند و کهن‌ترین آثار هنری و تاریخی به جای مانده از گذشتگان محسوب می‌شوند.
انسان‌های گذشته به رغم سختی و فشار با نقش زدن بر دل سیاه سنگ با آفریدن چنین نقوشی با آیندگان خود سخن گفته و ارتباط برقرار کرده‌اند. نقوشی از قبیل شیر، بز کوهی، گاومیش و انسان‌های شکارچی بر روی این سنگ نگاره‌ها وجود دارد که کارشناسان آنها را متعلق به دوران نوسنگی می‌دانند.
وجود نقشهای متعدد شیرهای نر و ماده شاید نشان از این باشد که در ادوار کهن این دیار زیستگاه همین حیوان بوده و شرایط زیستی و آب و هوایی در گذشته‌های دور بسیار متفاوت از امروز بوده است و این خود از اسرار کشف نشده این سنگ نگاره‌های چندین هزار ساله است.
نقش بزکوهی هم در باستان شناسی به معنای درخواست آب، زایندگی، فراوانی نعمت و محافظت است که نشان می‌دهد شاید در ادوار کهن این محل جایگاهی مقدس برای اجرای آئین هایی خاص بوده است.
بیشترین نقوش این سنگ نگاره‌ها مربوط به نقش حیواناتی از جمله بز کوهی، شتر دو کوهانه، گاو کوهاندار و یوزپلنگ است که در میان آنها نقش درخت یا گیاه به صورتی خاص مشاهده می‌شود اما آنچه اهمیت دارد وجود نقوش گاو کوهاندار و شتر دوکوهانه است که به اعتقاد باستان شناسان مملو از رمز و رازهای فراوان می‌باشد.
از شگفتیهای این آثار به ظاهر ساده، داشتن شباهت‌های نمادین با مضامین یکنواخت در سرزمین‌های بسیار دور از هم و ادوار متفاوت است.
نقوش ساده‌ای که در جای جای ایران با مضمونی یکنواخت می‌بینیم در قاره‌های اروپا، آفریقا، استرالیا و آمریکا هم با همین شباهت ظاهری و مضامین کشف شده است.

یادگاری نویسی داغ بی فرهنگی بر دل سنگ نگاره‌ها

یکی از آسیب‌هایی که به مراتب در کنار آسیب‌هایی مانند تأثیرات آلودگی هوا، آفتاب و حوادث طبیعی سنگ نگاره‌ها را با خطر مواجه کرده است، اقدام خرابکارانه و ضدفرهنگی یادگاری نویسی (وندالیسم) بر چهره این سنگ نگاره هاست.

نوشتن اسم، تاریخ تولد یا تاریخ یادگاری در کنار نوشتن نام فرد مورد علاقه فرد و مشاهده این نوشته‌ها در کنار نقوش چند هزارساله به جا مانده از اجدادمان، تصویری ناخوشایند و دلخراش ایجاد می‌کند که دل هر دوستدار فرهنگ، تمدن و تاریخ ایران را به درد می‌آورد.

دوستداران میراث فرهنگی و تمدن تاریخی انتظار دارند با توجه به ثبت ملی این محوطه با خاطیان در این عرصه برخورد شده و از انجام چنین اقداماتی جلوگیری شود.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این زمینه گفت: به وفور شاهد این اقدام خرابکارانه در سنگ نگاره‌ها هستیم و علت آن نیز ناآگاهی افراد و عدم ثبت ملی این آثار است.

مرجان اکبری افزود: نهادهای فرهنگی و آموزشی باید نسبت به آموزش افراد از سنین پایین و فرهنگ سازی در این زمینه اقدام کنند تا در آینده شاهد چنین اقدامات خرابکارانه و ضد فرهنگی نباشیم.

وی اظهار داشت: رسانه‌ها به ویژه صدا و سیما نیز در این زمینه نقش مهمی برای فرهنگ سازی و آموزش افراد دارند.

وی گفت: برای وضعیت موجود کمرمقبولا نیز با توجه به ثبت ملی این اثر و انجام اقدامات حفاظتی و صیانتی اقدامات کنترلی انجام می‌شود ضمن اینکه با توجه به وسعت پنج هکتاری این محوطه در کنار اقدامات حفاظتی و بازدارنده باید اقدامات آموزشی و فرهنگ سازی نیز انجام شود.

ظرفیت ثبت جهانی سنگ نگاره‌های کمرمقبولا
اکبری با اشاره به اهمیت و ارزش تاریخی این منطقه افزود: این میراث قابلیت آن را دارد که به صورت جدی به عنوان بزرگترین مجموعه سنگ نگاره‌های ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت برسد چرا که دارای بازتاب فرهنگی و ظرفیت مطالعاتی بسیار است.

وی اظهار داشت: برای انجام ثبت جهانی این اثر هنوز راه درازی در پیش داریم اما گام اول به عنوان درک این ضرورت در استان به خوبی بردشته شده است.

وی گفت: این محوطه تاریخی که در فروردین ماه امسال در فهرست آثار ملی ثبت شد هم اکنون در شرایط حفاظتی مطلوبی قرار دارد و مشکلی در این زمینه نداریم.

اکبری با بیان اینکه اعتبارات امسال هنوز به استان اختصاص نیافته است افزود: با توجه به تخصیص اعتبارات مبلغ مورد نیاز برای این اثر و انجام اقدامات حفاظتی را مشخص خواهیم کرد.