چاپ

پیام خراسان - استاد اقتصاد دانشگاه علامه گفت: اندیشه توسعه در کشور ما در غربت به سر می‌برد. آنچه ایران را نجات می‌دهد، تولید توسعه‌گرا اما در ایران نیز مانند بسیاری موارد دیگر دفورمه شده و اکنون بخش بزرگی از تولید در ایران محمل کسب رانت است.
به گزارش ایسنا-‌منطقه خراسان، دکتر فرشاد مومنی امروز در همایش اقتصاد ایران در پیچ و خم توسعه، با نگاهی به تجربه ژاپن، کره جنوبی و مالزی در محل اتاق بازرگانی، اظهار کرد: مرگ بر آمریکا گفتن، شعار دادن و آتش زدن پرچم، تاثیری ندارد، تنها باعث فشار بیشتر می‌شود و در دنیا به افراد بی‌اخلاق معروف می‌شویم.
وی افزود: در دوره 40 ساله بعد از جنگ، ژاپنی‌ها سروصدا نکردند، بلکه بنیه تولیدی خود را ارتقا دادند که یک امر صرفا اقتصادی نیست، بلکه بیش‌تر سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و امنیت ملی است. اکنون بیش از 10 سال است که ژاپنی‌ها منحصرا به آمریکا کالاهای ساخته شده صادر کرده و از آمریکا مواد اولیه وارد می‌کنند، این الگوی ژاپنی مرگ بر آمریکا گفتن است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ما در اقتصاد سیاسی با الگوی مناسبات سنتی و استعماری تقسیم کار بین‌المللی کار می‌کنیم، عنوان کرد: در این الگو در یک طرف سلطه‌گر کالای ساخته شده را صادر کرده و از تحت سلطه‌ها مواد خام وارد می‌کند. باید تغییر نگرش داده و طرز نگاهمان به این مسائل را در تمام عرصه‌های حیات جمعی تغییر دهیم. تمام متفکران بزرگ توسعه بیان می‌کنند که توسعه فرایند اعتلا بخشی همه‌جانبه است اما وجه اقتصادی بیشتر به چشم می‌آید، در حالی که وجوه دیگر عمیق هستند و بن‌مایه‌های این تغییر اعتلا بخش را با اولویت مورد توجه قرار می‌دهند.
مومنی ادامه داد: ما پنج کتاب فارسی داریم و مضمونش این است که چرا اکثریت کشورهای در حال توسعه نمی‌توانند ژاپن را الگوی خود قرار دهند. اساس ماجرا این است که تمام بنیان‌های اندیشه‌ای اعتلا بخش را صورت‌بندی نظری کرده و تکلیف خود را با آن روشن کردند. ما تکلیف خود را با هیچ کدام از این بنیان‌های اندیشه‌ای روشن نکردیم.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه بیان کرد: احمدی‌نژاد در فاصله 6 ماه گفت که تحریم‌ها عالی‌ترین موهبتی بود که می‌توانستند به ما هدیه کنند و به آن‌ها بیان کرد که اگر ما کوتاه آمدیم شما کوتاه نیایید. همین فرد ظرف کمتر از 4 ماه گفت که صد در درصد گرفتاری‌های ایران به تحریم‌ها برمی‌گردد. این نشان می‌دهد ما تکلیف خود را با نقش عنصر بیرونی در سرنوشت جامعه خود مشخص نکردیم و دایما در حرکت پاندولی هستیم.
وی اضافه کرد: از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی بدون استثنا همیشه شعار اصلی آزادی‌خواهان، توسعه‌خواهان و متفکران، استقلال بوده است. حتی یک مقاله به روش علمی در مورد مفهوم استقلال وجود ندارد. تا امروز نیز استقلال را می‌خواهیم اما نمی‌دانیم چیست. چیزی را می‌خواهیم که صورت‌بندی مفهومی و نظری نکردیم. دانایی‌های کلیدی باید هویت جمعی پیدا کند و این مسئولیت اهل علم است که در هر حیطه تخصصی، حیاتی‌ترین و سرنوشت‌سازترین مفاهیم را به زبان ساده بیان کنند تا همه بفهمند. ما در ایران به چنین چیزی نیاز داریم.
ما در تعیین حد و حدود مداخله عنصر خارجی در سرنوشت خود دچار مشکل هستیم
این استاد دانشگاه گفت: ما باید خانه مستحکمی بسازیم که بنیان اندیشه‌ای خانه مستحکم بزرگ ژاپنی‌ها آن زمان دیده شده اما ما هنوز در این زمینه گرفتاریم و در حد و حدود میزان مداخله عنصر خارجی در سرنوشت خود مشکل داشته و بین صفر و 100 و 80 نوسان داریم. در دوره پهلوی تبلیغات معطوف به حمله مغول بود که کمر ما را شکانده است اما سوال اینجاست که این چیست که ما بعد 700 سال نتوانستیم کمر راست کنیم.
مومنی خاطرنشان کرد: آلمان‌ها در 1914 خود را در استانداردی دیدند که در مقابل کل دنیا بایستند، در سال 1918 شکست خوردند و باید خسارت‌های زیادی می‌دادند، این چه قدرت انعطافی بود که کمتر از 20 سال بعد خود را در استانداردی می‌سازند که بار دیگر می‌خواهند به تنهایی در برابر کل دنیا قد علم کنند. ما قادر نبودیم خانه ملی مستحکمی بسازیم. کل ماجرای توسعه نیز همین است که چگونه خانه مستحکم بسازیم تا مقاومت‌ کند و خود را ارتقا دهد.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه با اشاره به اینکه لازمه ساخت چنین خانه‌ای در گام اول این است که بپذیریم توسعه یک رشته علمی است، تصریح کرد: یعنی باید درباره توسعه به متخصص‌های آن مراجعه کرد. اینکه چرا به این روز افتادیم و برای برون‌رفت از آن باید چه کنیم، در ذخیره دانایی بشر درباره توسعه است اما می‌خواهیم برای کارهای حیاتی سهل‌انگارانه و غیر کارشناسانه تصمیم بگیریم و انجام دهیم و بعد کارنامه درخشان نیز داشته باشیم. اگر بنیان‌های اندیشه‌ای خود را تقویت کنیم، از این گرفتاری‌ها بیرون می‌آییم.
وی افزود: ویژگی مشترک تمام برنامه‌های توسعه قبل و بعد از انقلاب ایران این است که درکی از توسعه ارائه نکردند. در هیچ کدام از اسناد توسعه‌ای تعریفی صورت نگرفته و صورت‌بندی نظری نشده است. ما 50 سال دنبال چیزی می‌گردیم که نمی‌دانیم چیست. در چنین شرایطی اگر به هدف برسیم مایه شگفتی است، نه اینکه تعجب کنیم این همه هزینه دادیم و به جایی نرسیدیم. امروز ذخیره دانایی موجود بشر در زمینه توسعه به اندازه‌ای است که با جزییات به ما بگوید چرا به این روز افتادیم و باید چه کار کنیم تا از آن خارج شویم، این امر روشن است اما هویت جمعی پیدا نمی‌کند زیرا آن را به عنوان یک رشته علمی به رسمیت نشناختیم.
این استاد دانشگاه ادامه داد: به همین دلیل هیچ کدام از لوازم معرفتی برون‌رفت از دورهای باطل توسعه‌نیافتگی را فراهم نکردیم. توسعه در فارسی بسط پیدا‌کردن بوده اما واژه انگلیسی آن به معنای ارتقای سطح و خروج از دور باطل است. در طول 70 سال در هیچ یک از اسناد پشتیبان برنامه‌های ما ایده‌ای راجع به دورهای باطل وجود ندارد. بنیان‌های نرم‌افزاری و اندیشه‌ای آن را نیز فراهم نکردیم که ماجرایی جدی است.
توسعه مطالبه اصلی حکومت‌گرهای ما نبوده است
مومنی با بیان اینکه گرفتاری اساسی این است که چون توسعه مطالبه اصلی حکومت‌گرهای ما نبوده، نظام‌های آموزشی و پژوهشی ما نیز چنین ماموریتی نداشتند، عنوان کرد: توافق نانوشته‌ای بین دانشگاهیان و حکومت‌گرها وجود دارد که کاری به کار یکدیگر نداشته باشند. اینگونه می‌شود در حالی که کشور مسائل حاد اقتصادی دارد، کمتر از 5 درصد استادان اقتصاد راجع به اقتصاد ایران حرف می‌زنند. ماجرا فقط ماجرای حکومت هم نیست، مساله تک تک آحاد مردم سرزمین نیز هست و باید بتوانیم آن‌ها را آنگونه که بایسته است نگاه کنیم.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه اضافه کرد: در دانش توسعه می‌گویند بی‌شمار نظریه وجود دارد و هر کدام یک یا چند حیطه را کانون اصلی دورهای باطل می‌دانند اما همه اتفاق نظر دارند که برایند همه دورهای باطل در یک نقطه متمرکز و قابل مشاهده بوده و هر کشور توسعه‌خواهی باید آنجا متمرکز شود که آن نقطه، بنیه ضعیف تولیدی و بهره‌وری اندک است. هزینه فرصت استمرار این غفلت هر روز در حال افزایش است.
وی خاطرنشان کرد: تیرماه 98 در مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی منتشر شده مبنی بر اینکه آخرین داده‌های رسمی موجود در کشور درباره فقر مربوط به سال 96 است. از کل فقرای ایران در سال 96، 59 درصد شاغل و 30 درصد دیگر بازنشسته‌ها هستند، در حالی که تصور می‌کنیم فقرا را باید در بین بیکاران جستجو کنیم. به این دلیل که بنیه تولیدی ضعیف و بهره‌وری اندک است، با وجود اینکه شغل دارند اما با آن شغل در سطح فردی فقر و در سطح ملی عقب‌ماندگی برطرف نمی‌شود.
این استاد داشنگاه بیان کرد: گاه می‌خواهیم دوپینگ روحی کنیم، بنابراین می‌گوییم نفت زیرزمینی را خام بفروشیم و بعد برای تقویت روحیه نام آن را تولید ناخالص داخلی بگذاریم. این از جیب خوردن است و تولید محسوب نمی‌شود. مفهوم تولید نیاز به شفافیت دارد. مفهوم تولید از نظر توسعه‌گرها باید دو قابلیت داشته باشد یعنی بتواند فقر و عقب‌ماندگی را برطرف کند.
مومنی گفت: رئیس‌جمهور وزارت گردشگری را مطرح کرد و بسیاری نیز فکر می‌کنند که با گردشگری چاره کار حل می‌شود در حالی که هرگز توسعه ایجاد نمی‌کند. زمانی گردشگری مهم انگاشته می‌شود که بنیه تولید و بهره‌وری را بالا برده باشیم، بنابراین گردشگر نمود تقاضایی است که هزینه‌های بازار و حمل منتفی می‌شود، مصرف می‌کند و تولید زیاد می‌شود اما اگر قبل از حل تولید سراغ آن برویم، مصرف‌گرایی وابستگی‌آور و فقرزا را تشدید می‌کنیم و به خارجی‌ها سوبسید می‌دهیم.
بخش بزرگی از تولید در ایران محمل کسب رانت است
استاد اقتصاد دانشگاه علامه افزود: به این دلیل که اندیشه توسعه در کشور ما در غربت به سر می‌برد، اینگونه می‌اندیشیم. آنچه ایران را نجات می‌دهد، تولید توسعه‌گرا است. تولید توسعه‌گرا در ایران نیز مانند بسیاری موارد دیگر دفورمه شده است. اکنون بخش بزرگی از تولید در ایران محمل کسب رانت است. وقتی برجام پذیرفته شد، نتایج تحقیقم را ارائه کرده و گفتم در منابعی که از بیرون آزاد می‌شود، بزرگ‌ترین ظلم به کشور این است که تحت عنوان تولید تخصیص داده شود.
وی ادامه داد: در فاصله سال‌های 85 تا 93 بیش از 7 هزار کارگاه صنعتی کشور ورشکست شده و بخشی از آن‌ها برندهای بسیار ریشه‌داری بودند، آن کارگاه‎هایی هم که ماندند، بین یک سوم تا یک دوم ظرفیت تولیدی خود را استفاده می‌کنند، بنابراین اگر این مبلغ تخصیص داده شود، با این بستر نهادی که ریشه‌دارها را به این روز انداخته، ظرف 3 تا 5 سال کارگاه‌های جدید به همان وضعیت دچار می‌شوند. تا زمانی که بستر نهادی اصلاح نشود و محوز جدید داده شود، توزیع رانت صورت می‌گیرد. این شیوه تخصیص ارز و ریال مضمون ضد توسعه‌ای دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در بخش صنعت سه واحد تقاضا داریم اما 300 واحد ظرفیت تولیدی ایجاد می‌کنیم که تولید را از صرفه می‌اندازد، تصریح کرد: مساله سلطه محاسبات رانتی است، وگرنه این مسائل به هیچ عنوان پیچیدگی ندارد. داده‌ها در این زمینه به اندازه کافی وجود دارد. کاش هنرمندان ما نیز به صف تولید توسعه‌گرا می‌پیوستند و مباحث محاسبات رانتی را نشان می‌دادند. از سال 84 تا 93 حدود 2500 بنگاه صنعتی کشور کاسته شده که با این روال حتی اگر تخصیص زیاد در زمینه ارز و ریال صورت گیرد، باز هم از تعداد تولیدکنندگان کاسته می‌شود.
مومنی بیان کرد: در سال‌های 93 و 94 بیش از 10 هزار مجوز بهره‌برداری جدید صادر شده که با این کار در بازار کار و آمارهای اشتغال پارادوکس ایجاد کردیم و این طنز تلخ است. در سال 94 نیز بیش از 2500 واحد صنعتی جدید مجوز تاسیس و بیش از 800 واحد مجوز بهره‌برداری در زمینه صنایع غذایی و آشامیدنی گرفتند که این بخش از نظر بنیه تکنولوژی بسیار پایین است و مشکلی در این حیطه نداریم. آن صنایعی هم که وجود دارد، زیر ظرفیت تولید می‌کنند.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه گفت: هر روز که می‌گذرد هزینه فرصت استمرار این مناسبات برای کشور ما بیشتر می‌شود و باید این را خوب بفهمیم و بفهمانیم. نشانه‌های آن عموما مبتنی بر گزارش‌های رسمی است. گزارش‌های رسمی و اظهارات مقامات، خوشبینانه‌ترین و محافظه‌کارانه‌ترین برآوردها را منعکس می‌کند. در سال 83 برنامه چهارم توسعه کشور تصویب شد که در سند قانون برنامه چهارم گفته بودند باید به طور متوسط سالی 8 درصد رشد داشته باشیم و برای این رشد باید سالانه 16.5 میلیارد دلار به اقتصاد تزریق کنیم.
وی اضافه کرد: در سال 96 کمتر از 15 سال بعد، سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه ایجاد شد و دوباره رشد 8 درصدی را مطرح کردند. رئیس سازمان برنامه و بودجه گفتند که این را قابل تحقق می‌دانیم اما یک شرط دارد و این است که سالی 200 میلیارد دلار در اختیار ما قرار داده شود. روند قهقرایی ما در صورت تداوم این روندها وجود دارد. سال 84 به آن جمع‌بندی رسیدند و در سال 96 نیز میزان ارزبری تا این حد افزایش یافت.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه مهم‌ترین خصلت دولت، ملت و بنگاه‌های ژاپنی دورنگری است، عنوان کرد: آثار شهید بهشتی بسیار عالی است، مداحان تا این اندازه در تلویزیون جایگاه دارند اما اندیشه‌های ایشان در گوشه است. شهید بهشتی می‌فرمایند مهم‌ترین علائم مسلمان بودن به ادعا نیست بلکه دو علامت دارد و آن انصاف و دورنگری است. اگر واقعا به معنایی که شهید بهشتی می‌فهمند، مسلمان باشیم، باید دورنگر باشیم. از منظر ملاحظات سطح توسعه، ده‌ها شاخص مانند این وجود دارد که اگر واقعا به دنبال توسعه هستیم، باید این روندها را زیر ذره‌بین بگذاریم. یکی از این شاخص‌ها رابطه مبادله بوده که بسیار کلیدی است، اینکه در الگوی مبادلات بین‌المللی چشم‌اندازها چگونه است.
مومنی خاطرنشان کرد: در سال 67 هر تن کالای صادراتی ایران به طور متوسط 850 دلار فروخته شد، در سال 73 به 650 دلار رسید، در سال 76، 330 دلار و در سال 80، 260 دلار شد. 70 سال پیش یک نظریه‌پرداز بیان کرد که اگر الگویی از تجارت بین‌المللی در دستور کار قرار داده شده باشد که مرتب قیمت کالاهای صادراتی کاهش و وارداتی افزایش یابد، بیچاره می‌شویم. این امتناع توسعه و روند قهقرایی معطوف به اضمحلال است، ربطی به توسعه ندارد.
ما همواره دوپینگ ظاهرسازانه می‌کنیم
استاد اقتصاد دانشگاه علامه افزود: همواره پمپاژ روحیه کرده و در این زمینه‌ها صحبت نمی‌کنند، بلکه بیان می‌کنند تعریف صادرت غیر نفتی را تغییر دهیم.در غربت اندیشه، توسعه روند رو به اضمحلال خواهد داشت اما ما همواره دوپینگ ظاهرسازانه کرده و بقیه موارد را نادیده می‌گیریم. در گزارش تیر 98 مرکز پژوهش‌ها بیان ‌شده که بر اساس آمارهای رسمی در سال 96 تنها حدود 41 درصد از شاغلان کشور بیمه هستند. 80 درصد قراردادهای کار در ایران موقت بوده، قراردادی که نیروی کار را از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی‌اش محروم می‌کند.
وی بیان کرد: جنبه نمادین این قضیه این است که چند سال پیش دو گروه به خیابان ریختند. یک گروه کارگران کارخانه‌های بزرگ دولتی که 6 تا 24 ماه حقوق دریافته نکرده بودند، همزمان سپرده‌گذاران موسسه‌های غیر مجاز نیز به خیابان ریختند. در اینجا نگرش توسعه‌ای وجود نداشت و بیان کردند که کارگران بروند اما سه جلسه اضطراری در سطخ سران قوا برای ساماندهی موسسه‌های غیر مجاز گذاشته شد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: در تمام دنیا موسسه‌های غیر مجاز را تنبیه می‌کنند اما در ایران اصطلاح ساماندهی موسسه‌های غیر مجاز را ابداع کردند. بعد 35 هزار میلیارد تومان منابع برای این امر آزاد کردند که اگر هزار میلیارد آزاد می‌کردند می‌توانستند حقوق 6 ماه بعد کارگران را نیز پرداخت کنند. این نوع اولویت‌گذاری از دل مناسباتی بیرون می‌آید که در آن کوته‌نگری یعنی ترجیح نظام‌وار امور کوتاه‎مدت به بلندمدت بوجود دارد، در حالی که بقا، استقلال و توسعه کشور به بنیه تولیدی آن کشور مربوط می‌شود.
مومنی با اشاره به اینکه برای اینکه بحران بهره‌وری اندک و بنیه تولیدی ضعیف حل و فصل شود، 5 رکن وجود دارد، تصریح کرد: افرادی ژست می‌گیرند که هر چیز غربی، بد است، من این را مشکوک می‌دانم زیرا ضد علم و ضد ایمان است. ترویج این ایده چه منافعی برای آن‌ها دارد که حتی به رهبری هم بی‌اعتنایی می‌کنند. وجه ضد اسلامی آن قوی‌تر از وجه ضد علمی است.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه گفت: 5 اصل ثابت وجود دارد که شکل و شمایل آن تابع شرایط محیطی بوده اما اصول ثابتی هستند و اگر می‌خواهیم توسعه پیدا‌کنیم باید آن‌ها را رعایت کنیو که وزن عناصر فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن قوی‌تر است. اول کنترل مصرف‌های غیر ضرور، لوکس و تجملی بوده که این مصرف‌های لوکس در شرایط تحریم تسهیل شده و ماجرا تنها اقتصادی نیست، بلکه علامت بیماری‌های بزرگ‌تر غیر اقتصادی است. دوم افزایش هزینه فرصت مفت‌خوارگی است. تا زمانی که بتوان درآمدهای سرشار بدون ریسک و کم زحمت داشت، کسی دردسرهای تولید را به جان نمی‌خرد.
وی اضافه کرد: در سال 2016 محاسبه کردیم و متوجه شدیم که نسبت سود پرداخت شده به سپرده‌های مدت‌دار به تولید ناخالص 16 درصد بوده اما در کشورهای صنعتی عموما زیر یک تا 2.5 درصد است. میزان سود سپرده‌ای که در سال 94 پرداخت شده با استاندارد حداقل دستمزد رسمی، معادل دستمزد 11 میلیون کارگر است. این الگو یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید واگرایی و نابرابری‌ها در سطح مناطق ایران است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه یک بار از تاریخ تاسیس بانک مرکزی تا امروز، شرایط استثنایی راجع به بازار غیر رسمی پول در ایران را گزارش دادند که وحشتناک است، عنوان کرد: 25 درصد از نیازهای سرمایه در گردش کل تولیدکنندگان صنعتی ایران از بازار رسمی پول تامین می‌شودو 75 درصد توسط رباخوارها است. این نسبت برای کشاورزان حدود 5 درصد است، یعنی 95 درصد نیازهای سرمایه در گردش باید از طریق رباخوارها و واسطه‌ها تامین شود که بحران سرمایه‌گذاری مولد ایجاد می‌شود، در نتیجه اعتماد تولیدکننده‌ها نابود شده و زالوها شیره جان تولیدکننده‌ها را می‌مکد.
مومنی خاطرنشان کرد: اگر این روند استمرار یابد، رو به اضمحلال حرکت می‌کنیم. این قضیه در ستاد مالیات‌ستانی نیز وجود دارد. میزان مالیات پرداختی تولیدکنندگان صنعتی در ایران بیش از 4 برابر سهم آن‌ها از تولید ناخالص داخلی است، در حالی که رباخواران تشویق می‌شوند. سوم پیشگیری از فساد بر اساس طراحی برنامه‌های ملی مبارزه با فساد، چهارم به حاشیه بردن کامل الگوی تولید معیشتی و پنجم طراحی برنامه حمایت توسعه‌گرا از تولید صنعتی کارخانه‌ای است.
انتهای پیام