چاپ

خراسان آنلاین -
استاد دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به برخی رفتارهای دوگانه در برخورد با مذاهب دیگر و در پیش گرفتن سیاست یک بام و دوهوا گفت: این اقدامات سبب می‌شود سرنوشت حرکت تقریبی در جهان اسلام در هاله‌ای ‌از ابهام و تردید قرار بگیرد.
به گزارش ایسنا-منطقه خراسان محمدتقی فخعلی امروز در نشست بزرگداشت آیت الله واعظ‌زاده خراسانی با عنوان پرچمدار تقریب که در دانشکده الهیات دانشگاده فردوسی برگزار شد، اظهار کرد: موضوع تقریب از موضوعات مهجور و مظلومی است که کمتر به صورت موضوعی بر روی آن تمرکز حاصل شده و قدری هم دست‌مایه پاره‌ای از مصلحت سنجی‌ها و ملاحظات سیاسی واقع شده‌است.
وی ادامه داد: استاد واعظ‌زاده خراسانی جزء نادرترین کسانی بودند که معنا و مفهوم تقریب و ضرورت آن را با همه وجود خود درک و لمس کرده بودند و عمری طولانی را در راستای اهداف و مقاصد تقریبی به شایستگی سپری کردند و منشا آثار بسیار ماندگاری در این زمینه شدند.
استاد الهیات دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه در سال‌های اخیر با کلید واژه‌های متعددی همچون وحدت اسلامی، همگرایی، همبستگی و همچنین تقریب مذاهب اسلام آشنا شده‌ایم، عنوان کرد: در به کارگیری واژه وحدت اسلامی قدری مسامحه صورت گرفته است. برای این که تحقق چنین وحدتی تقریبا جزء آمال مفقود است یا اینکه یک امر شبهه مستحیلی است که مذاهب اسلامی حقیقتا با یکدیگر وحدت پیدا کنند. وحدت یعنی یگانه شدن و یکی شدن ولی واژه تقریب به معنای نزدیک کردن است.
فخعلی با بیان اینکه برخی احساس می‌کنند تقریب یعنی برگزیدن یک مذهب معیار و انحلال سایر مذاهب در آن ، عنوان کرد: برخی دیگر بر این باور هستند که تقریب به معنای ادغام مذاهب در یکدیگر و تاسیس یک مذهب جدید با استفاده از مشترکات مذاهب است. برخی هم نظریه اسلام بلا مذاهب و اسلام بدون مذاهب فقهی را مطرح کره‌اند و بر این باور هستند که بایستی مروج تخییر بین مذاهب باشیم. در این باور انسان‌ها آزاد هستند که در میدان مذاهب آنگونه که دوست دارند دور بزنند، بچرخند و مخیرا در هر مساله‌ای به مذهبی مراجعه کنند و این تخیر ادامه پیدا کند.
وی تصریح کرد: هیچ یک از این دیدگاه‌ها نمی تواند تحقق دهنده مقصدی باشد که ما از آن تحت عنوان تقریب بین مذاهب اسلامی یاد می‌کنیم. در طی سال‌های بعد از پیروزی انقلاب یک معنا و مفهوم سیاسی از تقریب هم ترویج شده است. به تعبیری دیگر گویا در نگاه برخی تقریب بین مذاهب بر مبنای بعضی از مصلحت‌سنجی‌های سیاسی یک تاکتیک و یک تمهید ضروری است. می‌گویند چون اختلاف‌های عمیق و همه جانبه بین مذاهب وجود دارد و امید نمی‌رود که دیدگاه‌های طرف نزاع به طور نهایی به یکدیگر نزدیک شوند اما امروز با توجه به خطرهایی که کیان مسلمین را تهدید می‌کند و توطئه‌هایی که از سوی کفر و استکبار متوجه مسلمانان گشته است، به حکم ضرورت و براساس قاعده تقدیم اهم بر مهم فعلا مذاهب بایستی اختلافات را فراموش کنند و در صفی متحد و منسجم در برابر دشمنان مهاجم ایستادگی کنند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد افزود: عده‌ای سعی کره‌اند که تقریب را براساس چنین مصلحت شناسی و مصلحت یابی سیاسی تحلیل کنند. چند اشکال در این رویکرد وجود دارد. تقریب به مفهوم سیاسی ظاهرا یک راه حل اضطراری تحمیلی است . اگر این ضرورت رفع شود دیگر حاجتی به آن نیست. دومین نکته این است که این اتحاد سیاسی به دلیل نداشتن بنیان‌های فکری معین از استحکام لازم برخوردار نیست و تضمینی برای دوام و استمرار آن در کار نیست. این معنا از تقریب هم به نظر نمی‌رسد از پایه و اساس قوی و مستحکم برخوردار باشد.
فخعلی یادآور شد: باید گفت تقریب بین مذاهب کوششی است مستمر و مبارک در جهت نزدیک کردن مذاهب به یکدیگر از طریق تفاهم و تعامل مشترک در همه میادین نظر و عمل. یعنی فقط ابعاد نظری و تئوری را در بر نمی‌گیرد.
مهمترین موانع تقریب، موانع اخلاقی است
وی در خصوص موانع تقریب تصریح کرد: به نظر من مهمترین موانع، موانع اخلاقی است که می توانیم ان را به خودبینی، خودحق پنداری، تحجر، خشونت و افراطی گری تعبیر کنیم. از جدی ترین موانع در راه وحدت اسلامی این است که بعضی از گروه‌های مسلمین خود را مفسر انحصاری دین بنامند. برداشت و نظریه اجتهادی خود را اسلام محض بدانند و هر که به آنها در این باور شریک نباشد به اتهام شرک و بدعت و لامذهبی طرد کنند. این چیزی است که سال‌ها در تئوری وهابیت و گفتمان وهابیت به آن خورده می‌گیریم.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: در تاریخ جوامع مسلمین، هزاران اثر و نشانی دیده می‌شود که کسانی با حربه تکفیر و تفسیق با مخالفان مذهبی خود روبه رو شدند. به شهادت تاریخ عناصر تحجر، خشونت، افراطی‌گری هم آغوش هم بیشترین ضربه را بر مسلمین وارد کرده و کینه و عداوت فراوان به بار آورده است.
فخعلی با اشاره به اینکه خشونت فکری بسترساز خشونت‌های فیزیکی است، گفت: اگر امروزه این را در چهره دولت خودخوانده داعش و بعضی از جریانات مشابه دیدیم، این خشونت میدانی حاصل خشونت‌های فکری است. شگرف نیست که از میان امواج ناسزا، شتم، تحقیر و تکفیر این رویارویی های خون‌بار رخ دهد؛ آن طور که در دهه‌های اخیر بیش از هر دوره تاریخی جهان اسلام مبتلا به آن بوده است.
وی بیان کرد: دومین موانع تقریب را جهل به مضامین واقعی مذاهب دانست و عنوان کرد: امام علی(ع) می‌فرمایند به نظر می‌رسد بسیاری از مشکلات حل ناشدنی مسلمانان ناشی از بی‌خبری فرق از یکدیگر بوده است. ما تلاش‌های قابل قبولی از دو سو شاهد هستیم که سعی می‌کنند به شناخت واقعی از آرا و افکار درون مذاهب و رقبای مذهبی یکدیگر نائل شوند. اما باید گفت بسیاری از داوری‌ها براساس کج‌فهمی‌ها، دریافت ناقص، نقل قول‌ها و حکایت غیر مستند شکل گرفته است.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه یکی دیگر از موانع تقریب عصبیت است، خاطر نشان کرد: پیوندهای قومی و قبیله‌ای، نژادی، مذهبی، ملی و سیاسی جزء عصبیت‌های مذموم هستد و پیامدهای ناگوار و نامطلوبی دارند. یکی از پیامدهای ظهور عصبیت فروکاسته شدن روحیه حقیقت جویی و تقلید کورکورکوانه است. از دیگر پیامدهای عصبیت بی‌اعتنایی و بی احترامی و هیچ انگاشتن مقدسات و باورهای مذاهب دیگر، گسترش نزاع‌ها و مشاجرات مذهبی است. مهمتر پیامد عصبیت هم خروج از دایره عدالت و انصاف در برخورد با رقیبان مذهبی است .
فخعلی عنوان کرد: برخی دیگر موانع، موانع سیاسی اجتماعی، فرهنگی و تاریخی هستند، تحولات ناشی از بهار عربی اسلامی در منطقه، ظهور پدیده داعش و وارد شدن اسلام سلفی در فاز مسلحانه به هدف تاسیس خلافت اسلامی که این مساله عملا به جبهه‌گیری شدید مذهبی و تقابل بی‌سابقه سلفی شیعی منجر شده است.
وی افزود: در عرصه فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای با اوج گیری نهضت ارتباطات و راه افتادن صدها شبکه ماهواره‌ایی، در کنار صدها هزار پایگاه اینترنتی و انبوه شبکه‌های اجتماعی که رسالت خود را فروش مطاع مذهبی مطرح کرده‌اند تقابل خشن و زیان بار مذاهب به اوج خود رسیده و می‌توان گفت از جهاتی چند شرایط بسیار بدی را سپری می‌کنیم. به ویژه بخش مهمی از این دست فعالیت‌ها تحت مدیریت جریان‌های سرسخت و متعصب مذهبی از دو سوی سنی و شیعه قرار دارند که در نشر کینه و دشمنی و هجوم بی‌محابا به طرف مقابل کمترین هرجی را نمی‌ورزند.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: در تحولات و روایدادهای فرهنگی و مذهبی درون کشور نیز مسیر تقریب با ره‌یافت استراتژیک به قضیه پیش نمی‌رود، به ویژه در رویکرد دو یا چند گانه از سوی متولیان مذهب چه در در سطوح رسمی و چه در سطوح غیر رسمی یا محفلی که در کشور دنبال می‌شود و سیاست یک بام و دو هوا را تداعی می‌کند.
سرنوشت تقریب مذاهب در هاله‌ای ‌از ابهام و تردید
فخعلی با اشاره به اینکه در ایام رحلت پیامبر عظیم الشان و پس از آن دهه محسنیه مطرح می‌شود، گفت: ما در منابر هیچ هرجی نداریم از فحاشی و مجروح کردن عواطف اهل سنت. چند روزی نمی‌گذرد که مثلا پرچم وحدت مذاهب اسلامی را بر می‌داریم و هفته وحدت را گرامی می‌داریم. معلوم نیست این سیاست یک بام و دو هوا تا کی ادامه پیدا می‌‌کند و آیا می‌توان از طریق چنین رویکردهایی احساس خوش‌بینی را به معنای واقعی در جهان اسلام و در طرف مقابل و بلکه در کوچه و خانه و منزل خودمان در میان فرزندان خودمان ایجاد و تقویت کنیم؟ این‌ها سبب می‌شود سرنوشت حرکت تقریبی در جهان اسلام در هاله‌ای ‌از ابهام و تردید قرار بگیرد.
موفقیت جریان تقریب درگرو تقویت رویکرد عقلانی و اخلاقی
وی تصریح کرد: اگر جریان تقریب در این پیچ مهم تاریخی بخواهد به حرکت خود ادامه دهد و گام موفق به پیش نهد، این امر فقط در گروی تقویت رویکرد عقلانی و اخلاقی به قضیه است. چند گام مهم در این جا بایستی به درستی مورد توجه و شناسایی قرار بگیرد. اولین گام به رسمیت شناختن کثرت و اختلاف به عنوان یک واقعیت اجتناب ناپذیر فطری، اجتماعی و تاریخی هم در باور و هم در عمل است. اصحاب و پرچم‌داران مذاهب نبایستی خود را مالک همه حقیقت به شمار آورند بلکه بایستی متواضعانه در جستجوی حقیقت باشند. مشکل آن گاه پدید می‌آید که کسانی مدعی باشند که همه گوهر حقیقت را صید کرده‌اند. در این صورت به دیگر رقیبان از سر لجاجت نظر می کنند دیگران را سراسر باطل می دانند و ترازوی افکار و اعمال دیگران می‌شود.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد ضمن تاکید بر نقاط اشتراک در اصل هویت دینی و اعتقادی گفت: باید باور کنیم فرق و مذاهب اسلامی به رغم اختلافات جملگی مسلمان هستند و کلمه اسلام آنان را گرد آورده است. اصل اخوت اسلامی همه را شامل شده همگی در آن چه ضروری دین شمرده شده است یعنی ایمان به خدای یکتا، رسالت محمدی و باور به رستاخیز انسان و نیز اصول ضروری احکام از قبیل باور به نماز، روزه و حج مشترک هستند و تفاوت در جنبه‌های غیر ضروری است.
وی با اشاره به اینکه مدارا و تقیه با یکدیگر نسبت معکوس دارند، گفت: بیشترین توصیه‌های تاریخی فقها در بکارگیری تقیه در مواجهه با مخالفان از این باب بوده که روح مدارا و بردباری بسیار نحیف شده بوده است. اگر در وضعیتی قرار بگیریم که عصبیت‌ها کنار برود و روح مدارا، بردباری واقعی و احترام نهادن به شعائر و سنن یکدیگر حاکم شود دیگر حاجتی به اعمال تقیه آمیز نخواهد بود؛ یعنی سنی و شیعه بی‌پروای از یکدیگر در کنار هم در صفوف یک مسجد هر کدام عمل خویش را بر وفق مقتضیات فقهی خود انجام می دهند و هرجی از یکدیگر نخواهندداشت. تا رسیدن به این نقطه فاصله زیادی داریم. چون باب بردباری در معنای درست آن گشوده گردد، باب تقیه و پروا بسته می‌شود.
فخعلی با اشاره به موضوع پای نهادن عدالت در روابط بین مذاهب اسلامی به عنوان مهمترین رکن اخلاقی همزیستی گفت: طبق وصیت امام علی(ع) بایستی معادل رفتاری دو سویه حاکم شود؛ وظایف اخلاقی ما در برخورد با دیگران وظایف دو سویه است. همواره خویشتن را در جای دیگران قرار دهیم و با آنان چنین رفتار کنیم که دوست داریم به ایشان رفتار شود. اگر نمی‌پسندیم که امواج خشونت امواج بداخلاقی، توهین و ناسزا و... به سمت ما آید همین احساس را نسبت به طرف مقابل داشته باشیم و در رفتار خود لحاظ کنیم .
وی افزود: آماده کردن فضای جوامع مذهبی برای جامعه عمل پوشاندن به این اصل و قاعده طلایی به عنوان مهمترین پیش نیاز تقریب عملی مذاهب اسلامی کار بسیار مهم است.
انتهای پیام