خراسان انلاين- طبق تعريف سازمان ملل متحد حاشيه‌نشيني پديده‌اي است که با اسکان غيررسمي و بدون مجوز اقشار کم درآمد در مکان‌هاي مستعد کناره شهرها آغاز مي‌شود. امروزه اين معضل نه تنها در ايران در حال گسترش است، بلکه حتي کشورهاي پيشرفته اروپايي مثل اسپانيا و ايتاليا نيز شاهد گسترش غيرقابل کنترل اين معضل اجتماعي هستند.

 

در آخرين گزارش سازمان تجارت جهاني آمده است که تا سال 2030 ميلاي بيش از نيمي از مردم جهان در حاشيه شهرها زندگي خواهند کرد. افزايش حاشيه‌نشيني در کشورهاي ثروتمند با رشد کمتر و در کشورهاي فقير مثل هند، پاکستان، برزيل و ونزوئلا با رشد 70 ميليون حاشيه‌نشين در سال همراه است.

 

با توجه به پيش‌بيني صحيح سازمان ملل در مورد رشد پديده حاشيه‌نشيني در دهه آغازين قرن بيستم، ضروري است تا تدوين برنامه جدي مبارزه با اين پديده ناپسند اجتماعي در اولويت سياست‌گذاري ايران نيز قرار گيرد.

 

 پديده حاشيه‌نشيني نه تنها در جهان در حال گسترش است بلکه ايران نيز با چالش 18 ميليون حاشيه‌نشين مواجه است. با در نظرگرفتن اينکه حدود ٥٥‌ ميليون نفر از جمعيت ايران شهرنشين هستند، بنابراين با يک محاسبه ساده مشخص مي‌شود که تقريبا يک سوم شهرندان ايراني حاشيه‌نشين هستند.

 

بررسي‌ها نشان مي‌دهد که پديده حاشيه‌نشيني نه تنها با استانداردهاي اجتماعي و فرهنگ شهرنشيني مطابقت ندارد، بلکه در مناطق حاشيه شهر به دليل اينکه زيرساخت‌هاي لازم براي بسترسازي شهري توسط مسئولان براي اين مناطق در نظر گرفته نشده است و خدمات شهري شامل اين مناطق نمي‌شود، .بنابراين  بهداشت شهري، فردي و اجتماعي در اين مناطق با مشکل اساسي مواجه مي‌شود. 

 

 دفتر برنامه‌ريزي اسکان بشر سازمان ملل متحد در دهه اول قرن بيست‌ويکم يعني از سال 2000 تا سال 2010 ميلادي، رشد 227 ميليون حاشيه‌نشين در کشورهاي مستعد اين پديده را پيش‌بيني کرده بود.

 

مطالعات جديد سازمان اسکان بشر نشان مي‌دهد که با توجه به هشدارهاي داده شده به کشورهاي مستعد گسترش پديده حاشيه‌نشيني مثل  هند و چين، متاسفانه با بي‌تدبيري اين دولت‌ها تا سال 2020 ميلادي حداقل 500 ميليون حاشيه‌نشين جديد به جمعيت جهان افزوده مي‌شود.

 

طبق آخرين اطلاعات سازمان ملل متحد، بزرگترين منطقه فقيرنشين جهان در هندوستان و در شهر بمبئي قرار دارد. شهرک فقيرنشين دهراوي با بيش از يک ميليون جمعيت در سال 1800 ميلادي توسط حکومت بريتانيا تاسيس شد.

 

دومين منطقه فقيرنشين جهان از نظر بزرگي در برزيل و در حاشيه شهر ريودوژانيرو واقع شده است. با اينکه شهر ريودوژانيرو يکي از جاذبه‌هاي توريستي آمريکاي جنوبي و برزيل به شمار مي‌آيد، اما حداقل يک پنجم جمعيت اين شهر در محله‌هاي بدون امکانات شهري زندگي مي‌کنند.

 

سومين منطقه پرجمعيت حاشيه‌نشين جهان در شهر پنوم‌پن کامبوج قرار دارد. با توجه به مشکلات اساسي موجود در اقتصاد کامبوج، جمعيت فقيرنشين اين کشور به سرعت در حال افزايش است.

 

در ليست کشورهاي داراي مناطق فقيرنشين، کشورهاي ثروتمندي مثل ايالات متحده، استراليا، اسپانيا، ترکيه و حتي انگلستان نيز وجود دارد.

 

مسئله مناطق فقيرنشين در کشورهاي با اقتصاد ضعيف نتيجه سرانه درآمد پايين و رشد جمعيت غيرقابل کنترل است، اما اين مسئله حتي در قلب اروپا يعني کشورهايي که بيشترين درآمد ناخالص ملي را دارند نيز وجود دارد. به‌طوري‌که بيش از 70 درصد مردم ايتاليا که در اصطلاح محلي جيپسي يا کولي ناميده مي‌شوند زندگي فقيرانه‌اي را در اين کشور تجربه مي‌کنند.

 

بيشتر جمعيت فقيرنشين اروپا که بالغ بر 10 تا 12 ميليون نفر هستند در کشورهاي شرقي اروپا متمرکز شده‌اند.

 

مطالعه بر روي وضعيت زندگي جوامع فقيرنشين نشان مي‌دهد که به طور کلي دو عامل اساسي در پيدايش و گسترش پديده حاشيه‌نشيني در شهرهاي بزرگ دخالت دارد. عامل اصلي مسئله پايين بودن درآمد ملي و کمبود منابع داخلي است، اين مسئله در پيدايش مناطق فقيرنشين هند، پاکستان و کشورهاي آفريقايي نقش موثري داشته است.

 

عامل دوم کمبود يا فقدان عدالت اجتماعي در توزيع عادلانه ثروت ملي هر کشور بين همه شهروندان است. به عنوان مثال با اينکه پس از جنگ جهاني دوم کشورهاي اروپايي با رشد اقتصادي بالا، ثروت سرشاري را بدست آوردند و عنوان کشورهاي توسعه‌يافته را کسب کردند اما به علت عدم رعايت کامل عدالت اجتماعي هنوز بخش قابل توجهي از جمعيت اروپا در فقر زندگي مي‌کنند.

 

 بسياري از فعالان اقتصادي و کارشناسان اقتصاد معتقدند که مسئله گسترش فقر و افزايش مناطق فقيرنشين در حاشيه شهرهاي بزرگ ايران نيز نتيجه سياست‌‌گذاري‌هاي متمرکز توسعه شهري و عدم توجه کافي به اشتغال‌زايي در شهرستان‌ها و روستاهاي کشور است. در شرايط فعلي که اقتصاد ايران تحت تاثير تحريم آسيب‌ ديده است، توجه کم مسئولان به مسئله اشتغال در روستاها نيز به اين معضل دامن زده و متاسفانه امروز شاهد افزايش پديده روستاهاي خالي از سکنه هستيم، چرا که  مردم به اميد اشتغال و زندگي بهتر به شهرهاي بزرگ مهاجرت مي‌کنند.

 

با توجه به اينکه اکثر جمعيت مهاجر به شهرهاي بزرگ ايران مثل تهران و مشهد توانايي پرداخت هزينه‌هاي زندگي در شهر را ندارند بنابراين آنها زندگي در محله‌هاي بسيار ارزان حاشيه شهر را ترجيح مي‌دهند و براي کار به شهر مي‌آيند.

 

تمرکز جمعيت جوان و با درآمد کم در حاشيه‌ شهرهاي بزرگ نه تنها از نظر مسائل بهداشتي با مشکلات اساسي مواجه است، بلکه مشکلات حاد اجتماعي مثل افزايش اعتياد و بيماري ناشي از افزايش اعتياد مثل ايدز و هپاتيت‌ را به همراه دارد.

 

بسياري از کارشناسان مسائل اجتماعي و شهري اولين دليل افزايش پديده حاشيه‌نشيني پس از انقلاب اسلامي ايران را نتيجه جنگ تحميلي با عراق مي‌دانند. با آغاز جنگ بسياري از مردم شهرهاي جنگ‌زده مثل خرمشهر، آبادان و شهرهاي غرب کشور به مناطق مرکزي مهاجرت کردند. با توجه به اينکه شهرهاي مرکزي ايران توانايي جذب تعداد زياد مهاجر را نداشت، لذا بيشتر مهاجران در حاشيه ‌شهرها ساکن شدند و بسياري از آنها پس از پايان جنگ به شهرهاي خود بازنگشتند.

 

پس از مسئله جنگ تحميلي و تاثير مستقيم آن بر پديده حاشيه‌نشيني، دومين عامل اصلي در افزايش اين پديده عدم توجه به سياست‌هاي تمرکز زدايي و ايجاد اشتغال و افزايش اميد به زندگي در شهرستان‌ها و روستاهاي کشور است.

 

در شرايط فعلي کشور با در نظر گرفتن مشکلات اقتصادي بهترين راه مبارزه با حاشيه‌نشيني در مرحله اول ايجاد اشتغال در روستاها براي کاهش نرخ مهاجرت به شهرها است و در مرحله دوم توليد .

مجتمع‌هاي مسکوني ارزان با رعايت زيرساخت‌هاي شهري و با وام کم‌بهره دولتي است