چاپ

خراسان انلاين - ماه قرآن، ماه ميهماني خدا، ماه خوبي‌ها، ماه شب‌هاي قدر، ماه دعا و نيايش از راه رسيد و مردم خراسان جنوبي نيز همچون ديگر مسلمانان با انجام برنامه‌هاي ويژه مذهبي به ميهماني اين ماه رفته‌اند.

ماه رمضان در خراسان‌جنوبي همراه با آيين بومي و محلي خاصي است که برخي ريشه کهن داشته و از ايام خيلي دور حفظ شده و اما متأسفانه بايد گفت در حال حاضر در مراکز شهرنشين رونق خود را از دست داده است.

از گذشته‌هاي نه چندان دور مردم بيرجند و روستاهاي اين شهرستان از فرداي شبي که هلال ماه رمضان رؤيت مي‌شود با مراسم و آيين‌هايي روزه‌داري را آغاز مي‌کنند.

تشخيص وقت سحر

از قديم الايام، براي بيدار شدن در سحرهاي ماه مبارك رمضان و تشخيص وقت دقيق سحر و انجام اعمال مخصوص از وسايل و روش‌هاي گوناگوني استفاده مي‌كردند.

بعضي از اين روش‌ها امروزه نيز متداول و برخي منسوخ شده‌اند. از جمله شناختن ستارگان و محل و جاي آنها در آسمان، بانگ خروس، روشن كردن چراغ‌هايي در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد، صداي نقاره و طبل و شيپور، صداي مناجات از گلدسته‌هاي مساجد، جار كشيدن در كوچه‌ها، صداي بوق حمام‌ها، كوبيدن ديوار همسايه و غيره از روش‌هاي پيشين بوده و امروزه مردم به وسيله زنگ تلفن و ساعت شماطه دار و راديو و تلويزيون متوجه زمان دقيق سحر مي‌شوند.

دوره‌هاي قرآن ماه مبارک رمضان

از جمله آداب و رسوم مردم خراسان جنوبي در ماه مبارک رمضان، برگزاري جلسات قرآن خواني است که به اين جلسات "دوره قرآن" مي‌گويند.

اين جلسات معمولا به دو شيوه خانگي و يا عمومي برگزار مي‌شود. در شيوه خانگي محفل خانوادگي است و اعضاء فاميل گرد هم مي‌آيند و به تلاوت قرآن مي‌پردازند و در نوع عمومي، مردم از اقشار و گروه‌هاي مختلف، زن و مرد و پير و جوان در اماکن مذهبي همچون مساجد، امامزادگان گرد هم آمده و به جزخواني روزانه قران کريم مي‌پردازند.

دوره‌هاي قرآن در شب برگزار مي‌شود و در اين دوره‌ها يک نفر به نام "مُلّا" حضور دارد که در روخواني قرآن کريم تبحر دارد. در زماني که کسي کلمه‌اي از قرآن را اشتباه بخواند فقط وي مي‌تواند آن اشتباه را تصحيح کند.

در پايان ماه مبارک رمضان دوره قرآن هم تمام مي‌شود و معمولا کسي که در اين دوره سوره "الرحمن" يا "يس" به وي رسيده باشد مردم را با خرما يا شيريني پذيرايي مي‌کند و کسي که به او سوره "توحيد" رسيده باشد روز عيد فطر بايد يک آش درست کند که به آن آش "قل هوالله مي‌گويند.

شوخواني آوايي براي تدارک سحري در خراسان‌جنوبي

مناجات و شب خواني "شوخاني" از نخستين شب رمضان آغاز مي‌شود، بدين‌سان که هر شب برخي مردان خوش صدا پس از نيمه شب سه نوبت بر بالاي بام خانه رفته و با صداي بلند به خواندن ادعيه و نيايش مي‌پردازند که با اين عمل مردم با شنيدن صداي آنان از خواب بيدار شده و تدارک سحري را مي‌بينند و اين آيين هنوز در روستاهاي بيرجند رواج دارد.

روزه‌گيران براي به جا آوردن اعمال سحر و خوردن سحري معمولاً ساعت يا ساعاتي قبل از اذان و با شنيدن صداي مناجات، توپ سحر و يا زنگ ساعت بيدار مي‌شوند و بعد از وضو گرفتن و خواندن دعاهاي سحر نيت مي‌كنند براي وضوگرفتن و خواندن دعاهاي سحر و سپس شروع به خوردن سحري مي‌كنند كه معمولاً غذاهاي گرم و پختني است كه در اغلب موارد همراه با برنج است.

هنگام سحر، خانواده‌ها بچه‌هاي پنج و شش ساله خود را نيز بيدار مي‌كنند تا به بيدار شدن در سحرها و سحرخيزي و روزه گرفتن عادت كنند.

روزه‌گيران بعد از صرف سحري و چاي نيت روزه مي‌كنند تا چند دقيقه قبل از اذان صبح هر چه مي‌خواهند تناول مي‌كنند و پيش از اذان دهان و دست خود را پاك و تميز مي‌شويند، تا نماز صبح را به جاي آورند.

افطاري نمود بارز صله‌رحم در رمضان

مجالس پررونق افطاري به‌ويژه دعوت افراد مسکين، فاميل و همسايگان دور و نزديک از نمودهاي بارز احياي سنت زيباي "صله رحم" در ماه مبارک رمضان در استان است.

در اين ماه زنان و دختران خانواده نيز براي پختن شيريني‌هاي محلي و آماده کردن مواد غذايي ماه رمضان به منزل يکديگر مي‌روند.

جمع‌آوري خيرات و کمک‌هاي نقدي مردم هر منطقه براي کمک به يتيمان و بي‌سرپرستان و تعمير و توسعه مساجد از ديگر برنامه‌هاي ماه مبارک رمضان در مناطق مختلف بيرجند است.

افطاري معمولاً خوراكي‌هاي حاضري مثل نان و پنير و سبزي يا هندوانه و خربزه و امثال آن که پختني نيست است و سحرها بيشتر پختني و غذاي گرم مثل چلو و خورش يا پلو و خورش است.

در گذشته زنان در هر عصر ماه رمضان، چند قرص نان مي‌پختند و در تابستان نيز خوردن شربت، هندوانه و خربزه هنگام افطار در اغلب خانواده‌هاي انجام مي‌گرفت.

"رمِضوُني" رسم کهن خراسان‌جنوبي

سيد احمد برآبادي مسئول حوزه پژوهش و مطالعات ميراث فرهنگي خراسان جنوبي گفت: در شب‌هاي ماه مبارک رمضان پس از نماز و افطار عده‌اي از پسران نوجوان در دسته‌هاي چند نفري به در خانه‌هاي مردم به ويژه توانگران رفته و به اميد گرفتن انعام (تنقلات و يا وجه نقد) اشعاري خاص مي‌خواندند كه در اصطلاح محلي به آن رمضاني مي‌گفتند.

وي اظهار کرد: رمضان‌خواني به اين ترتيب بود که به جلوي درب هر خانه كه مي‌رسيدند براي اينكه مطمئن شوند كسي در خانه هست يا نه يك نفر از بچه‌ها كه او را با عنوان استاد برگزيده‌اند با صداي بلند مي‌گفت: «رَمِزُاْني مارْ وَاْ مِدِيْ يا وَرْ خُانِمْدِ رمضاني ما را مي دهيد يا بخوانيمش».

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات ميراث فرهنگي خراسان جنوبي بيان کرد: اگر در خانه كسي بود و چيزي به آنها مي‌داد به درب خانه ديگر مي‌رفتند وگرنه اگر احساس مي‌كردند که كسي در خانه هست و جوابي نمي‌دهد خواندن رمضاني را آغاز مي‌كردند.

برآبادي ادامه داد: ابتدا استاد يك مقدمه و دعايي مي‌خواند و شاگردان بعد از هر جمله او آمين مي‌گفتند و يادي از حضرت محمد (ص) و حضرت علي (ع) مي‌كردند و رباعي‌هايي در مرثيه ائمه اطهار(ع) مي‌خواند.

وي با اشاره به اينکه مراسم رمضان‌خواني به شماره 811 در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده، يادآور شد: اين مراسم در شهرها و روستاهاي بيرجند، قاين، نهبندان، سربيشه برگزار مي‌شود.

افطار بر سر مزار درگذشتگان از ديگر رسوم خراسان‌جنوبي

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات ميراث فرهنگي خراسان‌جنوبي گفت: سر زدن به مزار رحلت‌کنندگان از دنياي فاني به جهان باقي در روزهاي پنجشنبه هر هفته، در اين ماه از رونق فزون‌تري برخوردار مي‌شود و برخي نيز با حضور سر قبر عزيزان از دست رفته خود روزه را افطار مي‌کنند.

برآبادي افزود: مراسم بيست و هفتمان نيز از برنامه‌هايي است که از گذشته دور در شهرستان بيرجند وجود داشته و هنوز هم نام آن فراموش نشده است.

وي اظهار کرد: در شب بيست و هفتم ماه رمضان برخي از خانم‌ها و دختران جوان با پوشيدن صورت خود و گرفتن سبد با تبقي دردست که آئينه‌اي روي آن قراردارد و ملاقه به دست به درب خانه همسايگان رفته و طلب هديه مي‌کنند.

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات ميراث فرهنگي خراسان‌جنوبي گفت: مردم پولي که به اين طريق به دست مي‌آيد متبرک شمرده و آن را شادي آور مي‌دانند و در اين مراسم همه کسانيکه بدين صورت پولي به دست مي‌آورند، پيش از ظهر روز بيست وهفتم ماه رمضان به بازار رفته و با آن پارچه‌اي به دلخواه خود مي‌خرند و ظهر آن روز درخانه يا مسجدي، از آن پارچه پوشاکي مانند چادر، پيراهن و چارقد براي خود مي‌دوزند و آن را مي‌پوشند و بر اين باورند که همه سال را به شادي مي‌گذرانند و از همه بلاها مصون هستند.

وي يادآورشد: جمع‌آوري خيرات و کمک‌هاي نقدي مردم هر منطقه براي کمک به يتيمان و بي‌سرپرستان و تعمير و توسعه مساجد از ديگر برنامه‌هاي ماه مبارک رمضان در مناطق مختلف بيرجند است.

طبل‌نوازان منادي سحرخيزان در طبس و بشرويه

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات ميراث فرهنگي خراسان جنوبي گفت: طبل‌زني در سحر ماه مبارک رمضان يکي از راه‌هايي بود که مردمان شهرستان‌هاي بشرويه و طبس براي بيدار کردن مردم در سحرگاهان استفاده مي‌کردند.

برآبادي افزود: هرچند در روزگاري که زنگ انواع ساعت‌ها، تلفن‌هاي همراه و زمان‌سنج تلويزيون‌ها براي بيدارکردن مردم با هم رقابت مي‌کنند، اين سنت در بشرويه به فراموشي سپرده شده اما در طبس همچنان طبل‌نوازان منادي سحرخيزان هستند.

وي اظهار کرد: مناجات و شب خواني و يا به اصطلاح "شوخواني" از ديگر رسوم کهن مردمان اين خطه از کشورمان است که هر چند امروزه هنوز در برخي از روستاها اجرا مي‌شود اما در شهرها رنگ باخته و تکنولوژي‌ها روز همچون موبايل و تلويزيون جايگزين آن شده است.

مسئول حوزه پژوهش و مطالعات ميراث فرهنگي خراسان جنوبي تصريح کرد: طبل‌زني در اوقات سحر ماه رمضان در طبس، يکي از نيات موقوفه است که در سال 1300 هجري قمري توسط عمادالملکي وقف شده و ماندگاري آن نيز به دليل اجراي نيات خير واقف است.

برآبادي عنوان کرد: اين مراسم از سه ساعت مانده به اذان صبح آغاز مي‌شد که طبل اول آن به معني آماده باش در دو ساعت مانده به اذان زده مي‌شود، طبل دوم در يک ساعت مانده به پايان وقت سحر به معني بيدار باش و طبل سوم نيز نزديک شدن به وقت اذان را خبر مي‌دهد.

وي يادآورشد: دست کشيدن از خوردن و آشاميدن سحرگاهي، با برخاستن "الله اکبر" مؤذن از مأذنه مسجد محله، همراه بود و بعدها با شيوع استفاده از ساعت شماطه دار و راديو، نخستين گام‌ها براي گسست رويارويي مردم در ماه مبارک رمضان برداشته شد و رسوم کوبيدن بر طبل و چاووشي خواني و ندا دادن، مهجور شدند و تا جايي که امروز حتي صدا کردن همسايه براي برخاستن، ازجمله کارهاي نهي شده در فرهنگ زندگي ماشيني و آپارتمان نشيني است.

وداع با ماه رمضان

سرانجام هنگام وداع با ماه رمضان فرا مي‌رسد و شب آخر، وداع در شب‌خواني همراه با مناجات است و روزه‌داران پس از يک ماه عبادت، روي به مساجد جامع و مساجد محل خود مي‌آورند و به اقامه نماز عيد فطر مي‌پردازند و توفيق يک ماه عبادت و بندگي خداوند را عيد مي‌گيرند و با پرداخت فطريه، زکات تن خود را نيز به افراد نيازمند ادا مي‌کنند و پس از يک ماه ضيافت الهي تلاش خود را براي سازندگي و زندگي بانشاط بيشتر آغاز مي‌کنند.

ماه مبارک رمضان، بهار قرآن و فرصتي براي تمرين ويژه بندگي، پالايش روح و روان و پرهيز از آلودگي، فصل بازنگري در گذشته و چنگ زدن و پناه بردن به دامن قرآن است.