چاپ

پیام خراسان - یک استاد دانشگاه فردوسی مشهد گفت: غزل‌های خاقانی بسیار نرم، روان، زیبا و دلنشین است که هر کس آن‌ها را بخواند و خاقانی را از منظر غزل‌ها بنگرد، برایش یادآور سعدی می‌شود.
دکتر سید جواد مرتضایی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا- منطقه خراسان، در خصوص شعر خاقانی و شخصیتش اظهار کرد: در قصاید خاقانی عدم توجه به مقوله تداوم تصویر شعر را بسیار برای مخاطب دشوار می‌کند و جالب این است که خاقانی را به عنوان یک شاعر قصیده‌سرا می‌شناسیم اما غزل‌های خاقانی بسیار نرم، روان، زیبا و دلنشین است که هر کس آن‌ها را بخواند و خاقانی را از منظر غزل‌ها بنگرد، برایش یادآور سعدی می‌شود.
وی ادامه داد: خاقانی چون یک شاعر صورت‌گرای و فرمالیسم هست، قطعا استفاده از ابزارهای بلاغی و انواع و اقسام صور خیال، صنایع بدیعی و مطالب مربوط به علم معانی کارکرد قابل توجهی در اشعار خاقانی دارد؛ اما در بین صنایع بدیعی، انواع جناس به دلیل فرمالیسم بودن خاقانی، بسیار مورد توجه خاقانی است؛ یعنی خاقانی آنگونه ماهرانه از انواع جناس در اشعارش به‌ویژه قصاید بهره گرفته که به جرئت می‌توانم بگویم هیچ شاعری در این حد نتوانسته از صنعت جناس بهره‌مند شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در کنار جناس در حوزه علم بدیع، ایهام و پارادوکس که شاید کمتر مورد توجه بوده، بسیار مورد توجه خاقانی بوده است؛ از این جهت که پژوهشگران به این دو مورد کمتر توجه داشتند، نه این‌که اصلا توجه نداشته باشند، بلکه کمتر توجه داشتند. این‌ها در کنار صنایع بدیعی، بخش علم بدیع خاقانی را شامل می‌شود.
مرتضایی خاطرنشان کرد: در حوزه علم بیان، انواع تشخیص و استعاره و کنایه و مجاز کارکرد فوق‌العاده‌ای دارد؛ یعنی اصولا تصویر یا ایماژ یکی از المان‌های برجسته شعر خاقانی است و در تصویرگری‌ها خاقانی یک‌سری ابداعاتی دارد از جمله بحث تداوم تصویر در محور عمودی قصیده و انواع و اقسام استعاره‌ها و تشبیهات دیگر که می‌تواند موضوع بسیاری از رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها باشد.
وی افزود: در حوزه علم معانی هم ایجاز، اطناف و ... و به خصوص پرسش‌های بلاغی و اغراض ثانوی در جمله‌ها وجود دارد که هر شاعری و از جمله خاقانی هم آن‌ها را دارد ولی در آن دو حوزه علم بدیع و علم بیان به جرئت می‌توانم بگویم که خاقانی بسیار شاعر موفقی است.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: دوران شاعری خاقانی، دوران قرن ششم است. قرن ششم دوران تسلط قصیده فنی است و منظور از قصیده فنی، قصیده‌ای است که ویژگی‌هایی دارد که آن‌ها شعررا دشوار می‌کند؛ از جمله تصاویر دور از ذهن، انواع شگردهای بلاغی، تلمیحات، واژگان عربی، قوافی دشوار، ردیف‌های طولانی . این‌ها همه شعر را دشوار می‌کند؛ ضمن این‌که دشوار شعر گفتن را هنر می‌دانستند.
مرتضایی با بیان این‌که خاقانی شاعر بسیار بزرگی است، عنوان کرد: خاقانی در ناحیه جغرافیایی شروان زندگی می‌کرده و شروان یک محیط بسیار کوچک و برای او بسیار آزاردهنده بوده است. اصولا سلاطین و پادشاهان هم خیلی قدر هنرمندان را نمی‌دانستند. خاقانی یک تافته جدا بافته است؛ یعنی خود خاقانی بارها به بزرگی خودش اذعان دارد که این را خیلی‌ها حمل بر غرور و خودستایی و خودشیفتگی خاقانی می‌کنند و می‌گویند که آدمی نارسیسیسم است. بله تا حدودی اینگونه است ولی یک زمانی هست فرد خودستا است و توانایی هم دارد؛ یعنی علمش را دارد که این خودستایی چندان آزاردهنده نیست اما یک وقتی یک شاعر یا هنرمندی خودستا و خودبین و نارسیسیم است و اگر آن شاعر چندان مایه‌ای نداشته باشد، خودبینی او بسیار آزاردهنده است.
وی گفت: خیلی از اوقات محیط شروان محیط دلنشینی برای خاقانی نبوده است؛ چون از جوایز شروان‌شاهان برخوردار می‌شده اما به هر حال به حبس هم افتاده و عموما قدرش ناشناخته مانده و این ناشناختگی قدر برای خاقانی بسیار آزاردهنده بوده و می‌توان آن را به ماهی بزرگی که در یک تنگ آب کوچکی محصور شده، تشبیه کنیم که این برای خاقانی خیلی آزاردهنده بوده است.
این استاد دانشگاه بیان کرد: خوشبختانه دو دهه است که دانشجویان دانشگاه‌های ما علاقه‌مند به خاقانی‌پژوهی شده‌اند و این خیلی امر مبارکی است؛ از جمله در همین دانشگاه فردوسی بنده حدود 8 دانشنامه و رساله در مورد خاقانی تعریف کردم و کار می‌کنم و چند رساله و پایان‌نامه درجه یک در حال نوشته شدن و در شرف دفاع است که یک اثر بی‌نظیر است. اگر کسانی در حوزه نقد ادبی با نظریه فرمالیسم آشنا هستند، ناگزیرند که در شعر کلاسیک خاقانی را بشناسند. پیشنهاد می‌کنم دانشجویان و علاقه‌مندانی که دستی در ادبیات کلاسیک دارند، خاقانی را فراموش نکنند؛ چون خاقانی یک رودخانه جاری است که قرن‌ها می‌شود از این رودخانه پیمانه‌ها آب کشید و ذره‌ای از این رودخانه کاسته نشد.
مرتضایی افزود: استاد شفیعی‌کدکنی بارها می‌گفتند که ما در طول تاریخ ادبیات شعر کلاسیک فارسی دو شاعر فرمالیست و درجه یک داریم. اول خاقانی و بعد حافظ. بنابراین من فکر می‌کنم از دشواری‌های شعر خاقانی نهراسیم و سطح علمی و عمومی خودمان را بالا ببریم و اگر کسی کلید گشودن در قصاید خاقانی دستش آید، هرگز این خانه و درگاه را رها نمی‌کند.
انتهای پیام