چاپ

کاروانسراها در گذشته مکاني براي اتراق مسافران بود و در حقيقت اين بناها با يک دالان طاق قوسي و حياط داخلي بزرگ‌ترين نوع ساختمانهاي اسلامي است که امروز با گذر زمان مورد غفلت قرار گرفته طوري که در حال حاضر بناي اغلب اين کاروانسراها در حال فروريختن است و احوال ناخوشي دارد.

گرد اضمحلال بر چهره کاروانسراها

امروز عليرغم وعده هاي داده شده مبني بر احيا اين کاروانسراها همچنان گرد اضمحلال بر چهره اين بناهاي تاريخي پاشيده شده و تاکنون اقدام چشمگيري در زمينه مرمت و حفاظت از اين ميراث خراسان صورت نگرفته است.

يک باستان شناس در رابطه با اين کاروانسراها مي گويد: اين آثار تاريخي در خراسان رضوي مورد غفلت قرار گرفته و ضرورت دارد تا براي جلوگيري از مخدوش شدن شناسنامه اهالي اين سرزمين، اقدامي به منظور احيا و مرمت کاروانسراها انجام شود.

توسعه صنعت گردشگري

عباس مهدوي مي افزايد: سنگ بست، رباط طرق، رباط شرف، رباط سيدآباد و رباط خاکستري از مهمترين کاروانسراهاي اين استان است که توجه به حفظ هريک از اين مکان ها به جذب توريسم و توسعه صنعت گردشگري کمک کرده و مي تواند موجب ايجاد اشتغال پايدار شود.

وي عنوان مي کند: با احيا مجدد کاروانسراها مي توانيم ضمن جذب گردشگر خارجي، فرهنگ و هويت خود را به جهانيان معرفي کنيم و نشان دهيم که چه ميراث و تمدني در اين خطه نهفته است.

وي در توضيح معماري کاروانسراها بيان مي کند: اين مکان ها داراي اشکال مربع يا مستطيل شکل هستند و با يک ورودي برجسته عظيم و بلند، معمولاً ساده و بدون نقش، با ديوارهايي که گاهي اوقات بادگيرهايي در انتهاي آن تعبيه شده محلي براي آرامش درون و اتراق مسافران بوده است.

اين باستان شناس ادامه مي دهد: يک دالان با طاق قوسي که مابين ورودي و حياط داخلي قرار گرفته فضاي کافي را براي جا دادن حيوانات بارکش فراهم ساخته و بر روي سکوي برآمده‌اي که در پيرامون اين حياط قرار گرفته است، طاقگاه‌هايي واقع شده‌اند که نماي داخلي را مفصل بندي مي‌کنند؛ در پشت آنها حنجره هاي کوچکي براي منزل دادن مسافران ساخته شده است.

پر رونق‌ترين دوره احداث کاروانسراها مربوط به دوره صفويه است

وي پر رونق‌ترين دوره احداث کاروانسراها را مربوط به دوره صفويه دانسته و تصريح مي کند: در کاروانسراهاي دو طبقه، از حجره‌هاي پاييني براي انبار کردن کالاها و از حجره‌هاي بالايي براي منزل دادن مسافران استفاده مي‌شد.

مدير كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي در رابطه با احيا اين کاروانسراها مي گويد: به منظور احياء و حفظ ميراث کهن خراسان از سرمايه گذاران مي خواهيم تا از اين ظرفيت عظيم جهت توسعه صنعت گردشگري استفاده كنند.

رجبعلي لباف خانيكي اظهار مي کند: بسياري از بناهاي تاريخي خراسان رضوي به دليل ورود سالانه بيش از 25ميليون نفر به مشهد قابليت تبديل به اماكن اقامتي سنتي، سفره خانه سنتي و نگار خانه را دارند و در اين راستا مي توان باسرمايه گذاري بخش خصوصي به بازسازي اين بناها و جذب گسترده گردشگر پرداخت.

وي با بيان اينكه كاروان سراهايي كه در خراسان قابليت واگذاري دارند سه دسته هستند مي افزايد: آثاري كه سند ششدانگ آن متعلق به اداره كل است با انتخاب سرمايه گذار از سوي اين اداره كل و عقد قرار داد با صندوق احيا سازمان ميراث فرهنگي كشور به سرمايه گذار واگذار مي شود.

وي سنگ بست، رباط طرق، رباط شرف، رباط سيدآباد و رباط خاکستري را از مهمترين کاروانسراهاي اين استان دانسته و بيان مي کند: در پشت هر يک از اين کاروانسراها؛ تاريخي عظيم نهفته است به همين دليل ميراث فرهنگي تلاش دارد با همت سرمايه گذاران اين آثار را مرمت و احيا کند.

رباط شرف شاهکار معماري اسلامي

مدير كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي تصريح مي کند: کاروانسراي رباط شرف که در 45 کيلومتري سرخس قرار گرفته به سال 549 قمري در زمان سلطان سنجرسلجوقي با مصالح آجر و گچ ساخته شده و شکل اين رباط از دور به يک قلعه بزرگ شبيه است اما از داخل به مانند يک کاخ جلوه مي‌کند.

خانيکي مي افزايد: اين کاروانسرا يکي از شاهکارهاي هنر معماري ايراني اسلامي به شمار مي‌ رود و رباط شرف دو صحن دارد و هرصحن داراي 4 ايوان به شکل چليپا و شبستان است و همچنين آجر چيني و کتيبه‌هاي آن جلوه خاصي دارد.

رباط طرق

وي با اعلام اينکه کاروانسراي رباط تاريخي طرق در ناحيه طرق واقع شده و مربوط به دوره صفوي است و به‌عنوان يکي از آثار ملي به ثبت رسيده است.

وي با اشاره به رباط خاکستري نيز مي گويد: اين رباط با سه فضاي اصلي سرپوشيده و شش گنبد کروي در عصر غزنويان بنا نهاده شده است.

مدير کل ميراث فرهنگي خراسان رضوي بيان مي کند: اين اثر تاريخي در 17 کيلومتري جنوب مشهد در کنار روستايي به همين نام واقع شده است؛ در گذشته اين مکان، محل اتراق مسافران، کاروانيان در مسير شاهراه هرات، توس و نيشابور بوده است.

وي عنوان مي کند: احيا کاروانسراها يکي از برنامه هاي جدي ميراث فرهنگي است و در اين راستا به منظور احياء و حفظ ميراث کهن خراسان از سرمايه گذاران مي خواهيم تا از اين ظرفيت عظيم جهت توسعه صنعت گردشگري استفاده كنند.

ساليان درازي است که چهره تکيده ميراث خورشيد در سايه حراج تاريخ از ميان رفته و ديوار هويت يک يک کاروانسراها و بناهاي تاريخي فرو ريخته اما با اين وجود بازهم اقدامات پررنگي از سوي مسئولان براي احيا و بازسازي اين آثار صورت نگرفته است.