پیام خراسان- میوه عناب بیش از 4000 سال است که به دلیل خواص دارویی در مناطق مختلف بویژه استان خراسان جنوبی کشت شده و این گیاه در دامنه تغییرات درجه حرارتی وسیع و سطح بارش متفاوت می تواند رشد کند.
میوه عناب گرچه درماه‌های تابستان تحت شرایط مناسب و آبیاری کافی بهترین رشد را دارد، اما بطور شگفت آوری در درجه حرارت‌های بالای 10 تا15 درجه و متفاوت از انواع مختلف گیاهان می‌تواند زنده بماند.
عناب از میوه های بسیار مفید است که علاوه بر خواص تغذیه ای، استفاده زیادی به عنوان یک گیاه دارویی دارد، اما عدم شناخت از خاصیت‌های این میوه و نبود فرآیندهای مربوط به تولید تا مصرف محصول عناب باعث شده تا این میوه به خوبی شناخته نشود.
عناب به عنوان یکی از محصولات استراتژیک خراسان جنوبی از گذشته‌های دور به علت سازگاری با شرایط اقلیمی این استان در روستا‌ها کشت می‌شده است.
عناب میوه منحصر به فرد خراسان جنوبی است و آغاز فصل برداشت آن از اوایل مردادماه به‌صورت تازه خوری در شهرهای گرمسیر استان آغاز می‌شود.
برداشت عناب در روستاهای کوهستانی استان به‌علت آب و هوای سرد به‌طور معمول اوایل مهر آغاز می‌شود.
جهاددانشگاهی و تحقیقات علمی عناب
سکینه کهنسال واجارگاه، عضو گروه پژوهشی گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان‌جنوبی گفت: گیاه عناب یکی از مهمترین درختان میوه بومی آسیا است و از لحاظ خواص دارویی و تغذیه‌ای اهمیت ویژه ای دارد.
وی افزود: این گونه، درختی مقاوم به خشکی متعلق به خانواده Rhamnaceae است که قابلیت رشد و تولید در زمین‌های کم آب و شور اقلیم کشور ما را دارا است.
کهنسال واجارگاه اظهارکرد: طرح "بهینه‌سازی ریز ازدیادی گیاه عناب با هدف دستیابی به پروتکل تولیدتجاری" با بودجه درمجتمع تحقیقات گیاهان دارویی خراسان جنوبی در دست اجرا است.
عضو گروه پژوهشی گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان‌جنوبی ادامه داد: هدف اصلی از اجرای این طرح "دستیابی به پروتوکل کشت بافت و سازگاری گیاه عناب است.
وی ادامه داد: با توجه به نرخ پایین جوانه‌زنی بذر و همچنین تولید کم پاجوش که مهمترین روش تکثیر عناب است، در این بررسی افزایش ظرفیت تولید نهال از طریق کشت بافت مد نظر قرار گرفت.
کهنسال واجارگاه گفت: همچنین طرح " ارزیابی تنوع ژنتیکی اكوتیپ های عناب خراسان جنوبی با استفاده از نشانگرهای مولكولی ISCS، RAPDو ISSRمبتنی برDNA" درمجتمع تحقیقات گیاهان دارویی خراسان جنوبی در دست اجرا است.
وی افزود: با عنایت به اهمیت اقتصادی و دارویی این گیاه، اولین قدم برای برنامه‌های اصلاحی روی عناب، اطلاع از تنوع ژنتیکی و روابط خویشاوندی بین اکوتیپ‌های مختلف آن در مناطق مختلف است.
عضو گروه پژوهشی گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان‌جنوبی اظهارکرد: از آنجایی که نشانگر ISSR برای تعیین تنوع ژنتیکی در گیاهان کارایی بالایی دارد، فرض بر این است که به توان از آن در بررسی تنوع و گروه‌بندی ژرم پلاسم موجود عناب در کشور استفاده کرد.
این دکترای گیاهان دارویی ادامه داد: بنابراین تحقیق حاضر با هدف بررسی تنوع ژنتیکی و شناسایی ارتباط اکوتیپ‌های جمع آوری شده عناب از مناطق مختلف خراسان جنوبی در کلکسیون عناب ایران (درمجتمع تحقیقات گیاهان دارویی خراسان جنوبی) با کمک نشانگرهای مولكولی ISCS، RAPDو ISSR، به عنوان یکی ازکارآمدترین نشانگرهای مولکولی به اجرا گذارده می‌شود.
مدیریت صحیح و علمی آفات؛ پیش شرط تولید پایدار عناب
مهدی ابراهیمی، عضو گروه پژوهشی گیاهان دارویی جهادانشگاهی خراسان‌جنوبی نیز گفت: آفات یکی از عوامل اصلی کاهش عملکرد عناب در خراسان جنوبی بشمار می‌روند که ممکن است بخش قابل توجهی از دست رنج باغداران را از بین ببرند.
وی افزود: در میان آفات عناب مگس عناب بدلیل خسارتی که به میوه گیاه وارد می‌کند، بیشتر مورد توجه باغداران است.
عضو گروه پژوهشی گیاهان دارویی جهادانشگاهی خراسان‌جنوبی گفت: با توجه به مصرف بی‌رویه سموم شیمیایی دفع آفات نباتی در باغات عناب طی سال‌های اخیر، یکی از مهمترین اقدامات باغدران در راستای کاهش وابستگی به نهاده‌های شیمیایی و کنترل موثر آفات، استفاده از روش‌های پیشگیرانه و کنترل تلفیقی آفات عناب است.
ابراهیمی تصریح کرد: کود دهی، تغذیه و آبیاری مناسب درختان عناب علاوه بر اینکه سبب افزایش میزان و کیفیت میوه عناب می‌شود، توانایی گیاه برای مقابله با تنش های زنده مانند آفات گیاهی را نیز بالا می‌برد.
وی ادامه داد: بروز خشکسالی‌های متمادی، شوری آب‌های کشاورزی و وزش بادهای شدید از جمله مهمترین عوامل تضعیف درختان عناب در سال‌های اخیر بوده که به نوبه خود سبب افزایش خسارت آفات به باغ‌های عناب شده و تولید این محصول استراتژیک را با چالش مواجه ساخته است.
این دکترای کشاورزی گفت: تلاش محققین استان در راستای شناسایی اکسشن‌های مقاوم به تنش‌های محیطی و انجام تحقیقات در راستای دستیابی به آفت کش‌های گیاهی و کودهای آلی مختص عناب در کنار استفاده دقیق و حساب شده از آفت کش‌های شیمیایی و توجه به توصیه‌های متخصصین کشاورزی می‌تواند در تولید پایدار این محصول ارزشمند و کمک به معیشت دست اندرکاران تولید عناب در استان کمک شایانی کند.
نوسان بازار فروش با نبود صنایع بسته بندی عناب
محسن پویان مدیر مجتمع تحقیقاتی گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان‌جنوبی نیز گفت: نگهداری عناب تازه از نظرخوش‌خوراکی و حفظ مواد موثره آن شامل؛ آنتی‌اکسیدان، فنل، فلاونویید، آنتوسیانین، تانن که مصارف دارویی متفاوتی دارند، بسیار حائز اهمیت است.
وی افزود: با توجه به حساس بودن میوه تازه عناب به شرایط محیطی و امکان رشد انواع قارچ و کپک بر روی آن‌ها، این دسته از محصولات در معرض آسیب جدی قرار دارند.
مدیر مجتمع تحقیقاتی گیاهان دارویی جهاددانشگاهی خراسان‌جنوبی ادامه داد: از این رو استفاده از راهکارهایی برای به تأخیر انداختن فرآیند فساد میوه عناب و افزایش ماندگاری آن‌ها مورد توجه خاص واردکنندگان و صادرکنندگان قرار گرفته است.
پویان با بیان اینکه بسته‌بندی مناسب باید در برابر آلودگی، آسیب و کاهش بیش از حد رطوبت، محصول را حفظ کند، اظهارکرد: عدم شناخت کافی مردم از خواص غذایی و دارویی عناب و نبود صنایع بسته‌بندی عناب در خراسان جنوبی به عنوان قطب تولید عناب کشور، بازار فروش را با نوسان مواجه کرده است.
خراسان جنوبی با داشتن بالاترین درصد سطح زیر کشت عناب به عنوان اولین تولیدکننده این محصول در کشور و جهان مطرح است؛ چنانکه می‌توان از این محصول با برنامه‌ریزی‌های صحیح در جهت توسعه اقتصادی استان گام برداشت.